O’zbkiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi

Adabiyot va san’at
Shaq va Yunon ma’daniyatini o’zaro ta’sirida 
Bobil va Misrda tarixshunoslikning rivoji ko’zga 
tashlanadi. Er.avv. III asrning I yarmida bobillik kohin 
Beroesning “Xaldeya tarixi” va misrlik kohin 
Manefonning “Misr tarixi” nomli asarlari yaratildi. 
Har ikkala asar ham yunon tilida bo’lsada, maxalliy 
manbalar aosida yozilgan edi.
Afsuski ikkala asardan ham bizgacha faqat ayrim 
parchalar etib kelgan. Manefon asarida esa, 
fir’avnlarning eng qadimgi zamonlardan to 
Iskandargacha podsholar sulolalarini xronologik 
ro’yxati berilgan. 
Ellin davrida fan sifatida adabiyotshunoslik 
kurtaklaridan filologik tanqid, Gomerdan boshlab 
klassik mualliflar asarlarini asl nusxalarini qayta 
tiklash va sharxlash shaklida yuzaga keladi. Filologlar 
mantiqiy asosda yunon grammatika tizimini ishlab 
chidilar. 
Iskandariya museyoni yunon adabiyotining muhim 
markazi bo’lib qoldi. Bu erda va boshqa joylarda rivoj 
topgan adabiy oqim “Iskandariya adabiy oqimi” deb 
nom olgan. Bu ellin jamiyati yuqori tabaqasining 
kayfiyatini ifodalagan poeziya edi. Iskandariya 
shoirlarining boshlig’i Kallimax edi. U museyon 
kutubxonasining mudiri va taxt vorisining tarbiyachisi 
edi. Kalllimax kutubxona katalogini tuzdi. Shu bilan 
birga Kallimax mifologik, tarixiy va adabiy 

---

680 
mavzularda yozilgan hajm jihatidan kichik – kichik 
she’rlar muallifidir. 
Kallimaxning kichik zamondoshi Feokrit
Iskandariyadagi eng taniqli shoir edi. U kichik – 
kichik lirik – dramatik poema g’oyalar muallifi bo’lib 
tarixga kirdi. Kallimax o’z asarlarida qishloq va 
shahar hayotining tinch manzaralarini ideallashtirgan, 
cho’ponlar hamda shaharlik erkak va ayollarning 
hissiy kechinmalarini madh etuvchi nozik lirikdir. 
Iskandariya poeziyasidan tashqari, ellin davrida 
yangi attika komediyasi katta ahamiyat kasb etdi. 
Attika komediyaning asosiy vakili Menandr edi. 
Misrda topilgan papirus o’ramlari tufayli uning 
komediyalari bizga ma’lum bo’ldi. Menandr 
komediyalari syujeti oilaviy, maishiy, dramalardan 
iborat. Menandr komediyalari baxtiyorlik bilan 
tamomlandi. 
Ellin davrida tasviriy san’at ajoyib yutuqlarga 
erishdi. Bu davrda yunon va sharq an’analari bilan 
qo’shilgan anchagina arxitektura yodgorliklari bunyod 
etilgan. Xashamat va ulug’vorlikka intilish ularning 
ko’plari uchun xos bo’lgan xususiyat harakterlidir. 
Haykaltaroshlik san’ati bu davrda ancha ravnaq 
topgan edi. Ammo uning mazmuni klassik davr 
an’analaridan farq qildi. Ma’budalar va 
qahramonlarning 
ideallashtirilgan 
va 
umumlashtirilgan haykallari orqaga surilib tabiiy 
tarzda gavdalantirilgan va tasvirlangan shaxsning 

---

681 
individualligi yaqqol ko’rsatilgan portretlar oldingi 
qatorga o’tdi. Ellin davrning haykaltaroshlari yaratgan 
yakka va guruh tarzidagi haykallarda jismoniy va 
ruhiy azob, kurash, g’alaba, o’lim tasvirlab ko’rsatilar 
edi. 
Peyzajni fan sifatida tasvirlab unda yoki uning 
o’rtasida asosiy syujetni aks ettirish haykaltaroshlikda 
yangilik edi. Bu usul klassikaga ma’lum emas edi. 
Shu bilan bir qatorda haykaltaroshlikda dabdabali 
yo’nalish mavjud bo’lib, u ellin hukmdorlarni 
haykallar soyasida namoyon bo’lardi. Ellin 
haykaltaroshligida er. avv. IV asrning ulug’, mohir 
ustalariga borib taqaladigan bir necha yo’nalishni 
ko’rish mumkin. Afinada va Iskandariya Praksitelga 
borib taqaladigan san’at asarlarini tomosha qilish 
uchun kiruvchi o’ziga to’q kishilarning didiga 
mo’ljallangan san’at asarlarini ko’rishi mumkin edi. 
Afroditaning va boshqa ma’budalarning 
yalang’och haykallari bu yo’nalishga xos xususiyatdir. 
Dramatizmda to’la Pergam maktabi Skopasga borib 
taqalafi. Pergam mexrobining friz mazkur maktabni 
ajoyib yodgorligi bo’lib, unda ma’budlarning 
gigantlar bilan kurashi tasvirlanadi. Bu pergam va 
boshqa ellin davaltlarining jangovor galat (kel’t)
qabilalari bilan olib borgan og’ir kurashlarining ramzi 
edi. Rodos mashhur haykaltaroshlik maktabi Asippga 
borib taqaladi. Bu maktabda asosan haykallar 
baquvvat atletlarning tasvirlaridan iborat. 

---

682