O`zbkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus

Nazorat savollari

1. 
   Sirt taranglik deb nimaga aytiladi?
   
2. 
   Suyuqliklarning sirt tarangligini qanday usulda aniqlash mumkin?
   
3. 
   Nima uchun temperatura o’zgarishi bilan sirt taranglik ham o’zgaradi? Sababini tushintiring.
   
4. 
   Suyuqlik qanday qilib kapillyar naydan yuqoriga ko’tariladi?
   
5. 
   Kapillyar naydagi suyuqlik meniskining qovariq va botiq bo’lishi sabablarini tushintiring.
   

Laboratoriya ishi №8

Fotokolorimetriya haqida tushuncha
Ranglarni solishtirib ko’rish uchun yuqorida bayon qilingan vizual metodlardan tashqari, yana boshqa metodlar ham qo’llaniladi. Masalan,

J_t=J₀*10^-EhC

tenglamadan ko’rinadiki, eritmadan o’tgan yorug`lik intnsivligi faqat konsentratsiya (C) yoki eritma qavati balandligi (h) o’zgarishi bilan o’zgarib qolmay, balki eritmaga kiruvchi yorug`lik oqimi intensivligi (J₀) o’zgarganda ham o’zgaradi. Yorug`lik nurlari eritmaga tushishdan avval maxsus diafragmalarning teshiklaridan o’tadi; ana shu diafragmalardan foydalanib, J₀ qiymatini o’zgartirish mumkin.

Bu prinspga asoslanib, diafragmalar metodi tuzilgan, lekin biz uni bu yerda mukammal bayon etmaymiz.

Biz bu yerda fotokolorimetriya haqida ham faqat umumiy tushuncha beramiz, xolos.

Fotokolorimetrik aniqlash ishlarida fotoelementning yorug`lik sezuvchi sirti yoritilishi natijasidapaydo bo’ldaigan va zanjirdagi galvanometryordami bilan yozib olinadigan fototok kuchiga qarab, eritmadan o’tgan yorug`lik

Intensivligi haqida fiktr yuritiladi. Aniqlash ishi maxsus asboblarda—fotokolorimetrlarda olib borildi. Fotokolorimetrlar 2 xil bo’ladi: “bir yelkali” va “ikki yelkali” fotokolorimetrlar.

A.L.Davidov sistemsidagi bir optic yelkali fotokolorimetrning sxemasi ko’rsatilgan. Chul/anish lampasi (1) dan chiqqan yorug`lik linza (2) yordamida parallel nurlar dastaasiga aylantiradiva tegishlicha tanlab olingan yorug`lik filtri (3) dan hamda kyuveta (4) dagi sinaladiganeritmadan o’tib, fotoelemet (5) ga tushadi. Fotoelement esa kalit (6) orqali galvonometr (7) ga ulangan bo’ladi. Yorug`lik manbai sifatida avtomobil fonarining lampasiga o’xshash 6-12 (8) ga mo’ljallangan va akkumulyatorlar batareyasi (9) dan tok oladigan lampa xizmatr qiladi.

Asbob aniq ishlashi uchun yorug`lik intensivligi o’zgarmasligi kerak. Lampaning cho`lg`anish darajasi zanjirga ulangan ikkita reostat yordamida bilan rostlanadi (11reostat dag`al rostlash uchun, 8 reostat esa aniq rostlash uchun mo’ljallangan).

Aniqlash ishini bajarishda kyuveta (4) suv bilan (yoki “salt tajriba” eritmasi bilan) to’ldiriladi. Kalit (10) yordamida lampa (1) yoqilgandan keyin reostatlar (11 va 8) vositasida lampaning cho’glanish darajasi rostlanib, galvanometr strelksi shkalaning 100-bo’lmasiga to’g’ri keltiriladi. Bundan keyin suv bilan (yoki “salt tajriba” eritmasi) kyuvetadan to’kib tashlanadi.

Kyuvetaga (reaktiv qo’shib bo’yalgan) sinaluvchi eritma solinib, galvonometr streljkasi to’xtagan bo’lma (a_sin) yozib olinadi . galvonmometr strelkasi o/ish kattaligi fotoelementga tushayotgan yorug`lik intensivligiga proporsional bo’lganligi uchun, tajribada topilgan ma’lumotlardan eritmada rangdor modda borligi tufayli vujudga kelgan optic zichlikni (D_sin) ni hisoblash mumkin. Eritmaning optic zichligi quyidasgi formula bilan topiladi:
D_sin=1g
Binobarin eritmaning optic zichligi (eritma qavatining qalinligi o’zgarmas bo’lganda). Lambert-Beer qonuniga muvofiq, aniqlanuvchi elementning eritmadagi konsentratsiyasi(C_cin) ga proporsional ekan, standart eritma bilan ham ana shunday tajriba o’tkazib, uning optik zichligi quyidagicha hisoblab chiqarilgandan keyin:

D_st=1g

Ana bunday yozishimiz mumkin:

C_sin D_sin

C_st D_st yoki D_sin

C_sin=C_st D_st

Lekin aniqlanuvchi elementning turli konsentratsiyalariga to’g’ri keladigan optic zichliklarni (konsentratsiyalari asta-sekin ortib boradigan bir qator eritymalardan foydalanib) bir yo’la aniqlab olsak, ancha qulaylik tug`iladi. Bunda topilgan ma’lumotlarasosida “kilibrlash diagrammaasi” tuziladi va bu diagrammadan esa aniqlanuvchi element konsentratsiyasini grafik usulda topish uchun foydalaniladi.

Ikki yelkali yoki boshqacha aytganda, differinsial fotokolimetrlar yuqorida tasvirlangan bir yelkali fotokolorimterlardan shu bilan farq qiladiki, ularda bitta yoru/lik manbai va har qaysisi alohida diafragma bilan ta’minlangan ikkita bir hil hamda simmetrik optik sistemalar bo’ladi. Ikkala fotoelement umumiy sxemaga kompensatsion tarzda ya’niulrda hosil bo’ldadigan fototoklar yo’nalishi bir-biriga qarama-qarshi bo’linadigan tartibda ulanadi.

Shu sababli standart va sinalgan eritmalarning ranglari birdek bo’lsa bulardan o’tgan yorug`lik fotoelementrlarga borib, birdek kuchdagi fototoklar hosil qilladi va bu toklar bir-birini kompesatsiya qiladi. Natijada, galvonometr strelkasi nolda qoladi; buesa ikkala eritmadan o’tgan yorug`liklarning intensivliklari birdek eknligini ko’rsatadi. Aksincha agaer eritmalarning intensivliklari bir-biridan ozgina bo’lsa-da farq qilsa hosil bo’ladigan fototoklarning kuchlari ham bir-biridan farq quladi; bu farq yoki galvonometr strelkasining ogish kattaligi bilan o’lchanishi yoki diafragmalardan biriga birlashtirilgan maxsus hisoblash barabani yordamidamuvozanatlan8ishi mumkin. Bu asbobning afzalligi shundaki, analiz natijasi lampaning cho’g`lanish tarmog`ida kuchlanishnig o’zgarihiga bog`liq bo’lmaydi.

Xotimada shuni aytib o’tish kerakki, hajmiy analizda tirlashning ekvivalent nuqtasini aniqlash uchun fotokolorimetrikmetoddan fodalaniladieneregiyasi.

Kolorimetriya va fotokolorimmetriyaning nazariya va metodlari maxsus qo’llanma va maqolalarda mukammal bayon etilgan.