O`zbekstan respublikasi xaliq bilimlendiriw ministrligi

Trofik darejeler ham olardin qasiyetleri. Energiyanin otiwi izbe-iz, kush arqali juz beredi. sol tarizde, bir organizdi basqasi, ekinshisin ushinshisi iste'mol qiladi ham sonin ushin dizim dawam etedi. Usi "havolalar" nin har biri biz trofik dareje dep ataymiz. Usi tarzda ekologlar organizmlardi tiykargi aziqlaniw ham energiya deregi tiykarinda tarqatadi. Rasmiy rawishte trofik darejege ekodizimdegi energiya agimi boyinsha uxsas jagdaydagi barliq organizmler kiredi. Ush topar bar: islep shigariwshilar, iste'molchilar ham dekompozitsiyalar. Tomendegi biz aytip o'tilgen darejelerdin har birin talqilaymiz.
Birinshi trofik dareje: islep shigariwshilar. Shinjirdin birinshi trofik darejesi har dayim tiykargi islep shigariwshidan ibarat. Usi organizmlardin o'zine sayligi ekodizimge qarab pariqlanadi. Usi qabat trofik darejelerdin qalgan bolimin qollap-quwwatlaydi. Maselen, qurgaqliq ortaliginda birlemshi islep shigariwshilar o'simliklerdin har turli turleri esaplanadi. Suw ekodizimlerinde olar suw otlari. Metabolik tarizde islep shigariwshilar fotosintezli (ko'pshilik) yaki xemosintetik boliwi mumkin. Fotosintez qiliwshi organizmler quyash nurlarinan alingan energiyadan paydalanip, keyinshelik kletkalardan dem aliw procesine ham osiwin dawam ettiriw ushin qurilis materiallari quramina kiretin organik birikpelerdi sintez qiladi. Biz kutgenimizdey, bul organizmler massasi boyinsha iste'molshilaridan ko'p. Darhaqiqat, tiri alemdegi organik zatlardin derlik barliq (99%) o'simlikler ham suw o tlarinan ibarat, geterotroflar bolsa qalgan 1% ti iyeleydi. Basqa tarepten, xemosintetik birlemshi islep shigariwshilar tiykarinan okean tubinde jaylasqan gidrotermal suw dereklerinde - bul prokaryotik organizmler juda ko'p bolgan jerlerde bar.

Jasil dunya gipotezasi. Siz tabiiy ekodizimlerdin aksariyati jasil renge iye ekenligin bayqadiniz. Aslinde, jami 83,10 quriqlikdagi ekodizimlerdin o'simlik biomassasinda saqlanadi.¹⁰ tonna uglerod - bul juda joqari raqam. Bul haqiqat qiziq tuyiledi, chunki o'simlik zatlarin iste'mol qilatin birlemshi iste'molshilar juda ko'p. Usi gipotezaga ko're, o'txo'rlar o'simliklerdi aziraq iste'mol qiladi, chunki olar populyatsiyasin shekleytin turli faktorlar, maselen, jirtqishlar, parazitler ham basqa keselliklerdin barligi menen basqariladi. Bunnan tisqari, o'simlikler iste'mol qiliniwina tosqinliq qilatin toksik ximiyaliq qurallarga iye. Hazirgeshe alib barilgan esap-kitaplarga ko're, o'txo'rlar har jili islep shigariwshilardin uliwma sof oniminin taxminan 17 protsent iste'mol qiladi - qalgan bolimin detritivorlar iste'mol qiladi.
Endi bul raqamlardi esapqa algan halda, biz juwmaq qiliwimiz mumkin, o'txo'rlar o'simlikler ushin sezilerli darejede qolaysizliq tuwdirmaydi. Biraq, o'txo'rlar juda qisqa waqit ishinde (ayrim ziyankesler) putin populyatsiyani joq qiliwga qodir bolgan juda aniq istisnolar bar.