O`zbekstan respublikasi xaliq bilimlendiriw ministrligi

O`ZBEKSTAN RESPUBLIKASI XALIQ BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI

Qaraqalpaqstan awil xojaligi ham agrotexnologiyalar institutı

............... fakul`tetinin`

Ekologiya qanigeliginin

1-kurs magistranti

Jumabaeva Sarbinazdin

Ekosistemalar ekologiyasi ı pa`ninen

K U R S J U M I S I

Tema: Trofik dizimler ham ekologik piramidalar

Qabıllag`an: Tureev A

No`kis-2022
Mazmuni

Kirisiw
Tiykargi bolim

I. Ekosistema strukturasi.
I.1. Producent, Konsument, Reducentler (detrit).
I.2. Aziq shinjiri ham aziq tori.
II. Trofik darejeler ham olardin qasiyetleri.
II.1. Birinshi trofik dareje: islep shigariwshilar
II.2. Jasil dunya gipotezasi
II.3.Ekinshi trofik dareje: istemalshilar
II.4. Ushinshi trofik dareje: idiratiwshilar
III.1. Ekosistemalardin onimdarligi.
III.2. Ekologik piramidalar.
Basqa formalari
Juwmaqlawshi bolim
Paydalanilgan adebiyatlar

Ekosistemaǵa tábiyattıń tiykarǵı dúzilis birligi sıpatında qaraladı. Ekosistema

– tiri organizmler jámááti, olardıń jasaw ortalıqları, zatlar hám energiya
almasıwı jıyındısı sanaladı.
Qurǵaqlıqtaǵı ekologiyalıq sistemalardı sıpatlaw ushın «biogeocenoz»
ataması qollanıladı. Biogeocenoz qurǵaqlıqtıń zatlar ham energiya almasıwı
keshetuǵın, biotikalıq (biocenoz) hám abiotikalıq (biotop) quram bólekleri jıyındısı.
Biogeocenozlar azıq zatlar menen támiyinleniwine qarap ekosistemalarǵa
qaraǵanda kóbirek avtonom, yanıy basqa biogeocenozlardan ǵárezsiz.
Hár qaysı biogeocenozda zatlar aylanısı ámelge asadı.
Ekosistema strukturası. Ekosistemada hár qıylı túrge tiyisli organizmler
ózine tán funkciyalardı atqaradı. Zatlardıń dáwirlik aylanısında atqaratuǵın
wazıypasına qarap, túrler funkcional toparlarǵa bólinedi: producentler, konsumentleryamasa reducentler.
Producentler jaqtılıq hám ximiyalıq energiyadan paydalanıp, anorganikalıq
zatlardan organikalıq birikpelerdi sintezleydi. Bul funkcional toparǵa jasıl
ósimlikler, fotosintezlewshi hám xemosintezlewshi bakteriyalar kiredi. Avtotrof
organizmler geterotrof organizmlerdiń jasawın támiyinleytuǵın azıq hám
energiya deregi bolıp xızmet etedi. Konsumentler tiri organizm quramındaǵı
organikalıq zat esabına azıqlanadı hám ondaǵı energiyanı azıq shınjırı arqalı
uzatadı. Olarǵa barlıq haywanlar hám parazit ósimlikler kiredi. Konsumentler
ushın avtotroflar (ósimlikjewshi haywanlar ushın) yamasa basqa organizmler
(jırtqısh haywanlar ushın) azıq deregi bolıp xızmet etedi. Azıq túrine qarap
konsumentler tómendegi dárejelerge bólinedi: producentlerdi paydalanıwshı
organizmler birinshi dárejeli konsumentler delinedi, mısalı, shegirtke, japıraq
jewshi qońız, tuyaqlı haywanlar hám parazit ósimlikler. Birinshi dárejeli
konsumentlerdi ekinshi dárejeli konsumentler paydalanadı, olarǵa góshjewshi
(jırtqısh) haywanlar kiredi. Úshinshi hám onnan keyingi dárejeli konsumentlerge
ekinshi hám onnan keyingi dárejeli konsumentlerdi paydalanatuǵın
jırtqıshlar kiredi. Hámmexor konsumentler, mısalı, dońızlar birinshi hám
ekinshi dárejeli konsumentler, jırtqıshlar bolsa, mısalı, qasqırlar ekinshi hám
úshinshi dárejeli konsumentler bolıwı múmkin. Ósimlik hám gósh ónimler94
in birdey paydalanatuǵın haywan túrleri hámmexorlar dep ataladı. Bunday
túrlerge nangórekler, alaman tıshqanlar, shoshqalar, qońır ayıw mısal boladı.
Ekosistemada konsumentler dárejesi sanı producentler payda etetuǵın biomassa
kólemine baylanıslı halda sheklengen boladı.