O`zbekstan respublikasi xaliq bilimlendiriw ministrligi

Reducentler (destruktorlar) – trishilik etiwi dawamında organikalıq qaldıqlardı
anorganikalıq zatlarǵa aylandıratuǵın, nátiyjede olardaǵı elementlerdi
zatlardıń dáwirlik aylanısına qaytaratuǵın organizmler (topıraq bakteriyaları
hám zamarıqlar). Reducentler nabıt bolǵan ósimlik hám haywan qaldıqları
menen azıqlanıp, olardı tarqatadı hám shiritedi. Olar tarqalıwdıń aqırǵı
basqıshın (organikalıq birikpelerdiń anorganikalıq zatlarǵa shekem minerallasıwı)
da qatnasadı. Olar zatlardı producentler ózlestire alatuǵın halatta dáwirlik
aylanısqa qaytaradı.
Shirip atırǵan ósimlik zamarıq hám haywan qaldıqları detrit dep ataladı.
Detrittiń tarqalıwında detritofaglar hám reducentler qatnasadı. Detritofaglarǵa
qırıqayaq, ayırım keneler, kópayaqlılar, ólik jewshi qońızlar, ayırım shıbın
shirkeyler hám olardıń lichinkaları, jawın qurtlar mısal boladı. Detritofaglar
konsumentler esaplanadı.
Azıq shınjırı hám azıq torı. Ekosistema turaqlılıǵınıń eń tiykarǵı shárti
zatlar hám energiya aylanısın támiyinlew. Túrli funkcional toparlarǵa tiyisli
bolǵan túrler arasındaǵı trofikalıq (azıq) baylanıslar nátiyjesinde zatlardıń
dáwirlik aylanısı ámelge asadı. Producentler quyash energiyası esabına
anorganikalıq zatlardan sintezlengen organikalıq birikpe azıq baylanıslar tiykarında
konsumentlerge ótedi hám ximiyalıq ózgerislerge ushıraydı. Reducentlerdiń
tirishilik etiwi nátiyjesinde tiykarǵı biogen elementler organikalıq birikpelerden anorganikalıq zatlar (CO2, ΝN3, H2S, H2O) payda boladı. Producentler anorganikalıq zatlardan organikalıq birikpelerdi payda etip, olardı qaytadan zatlardıń dáwirlik aylanısına kiritedi. Ekosistemada zatlardıń aylanısı tolıq ámelge asıwı ushın hár úsh funkcional topar organizmleri bolıwı zárúr. Olar ortasında trofikalıq (azıq) shınjır payda bolǵan halda trofikalıq baylanıslar kórinisindegi turaqlı qatnasıqlar ám elge asıwı zárúr.