Өзбекстан Республикасы

many
sózinen aldın how sózi turmay ma? 
Eger «Awa» bolsa, 
how many
dizbegi «qansha» sózi arqalı awdarmalanadı. 
Eger «Yaq» bolsa, bul sózdiń aldında 
as
sózi kelmay me? 
Eger «Awa» bolsa, 
as many
«sonsha» dep awdarmalanadı. 
Alınǵan nátiyje redaktorlawǵa mútáj. Ayırım waqıtlarda mashina sóz 
formaların, sózdiń fonetikalıq variantın, gápte sózler tártibin nadurıs tańlap qoyıwı 
múmkin. 
Mashina ayırım orınlarda sózdiń optimal variantı menen qawıs ishinde 

---

78 
imkaniyat dárejesindegi varianttı da keltiriwi múmkin. Sonıń menen birge, 
mashina yadında kerekli sóz bolmasa, bul sózdi awdarmastan original tildegi 
formada bere beredi. 
Kórinip turǵanınday, avtomatikalıq awdarma kibernetika menen til biliminiń 
óz ara bekkem baylanısı sebepli ámelge asadı. Bul processte programma dúziwshi 
álbette awdarmaǵa berilip atırǵan hám awdarmalanıp atırǵan tillerdiń ózine tán 
fonetikalıq, grammatikalıq qásiyetlerin, leksikalıq imkaniyatların, leksemalardıń 
semik dúzilislerin jaqsı iyelegen bolıwı kerek. 
Avtomatikalıq awdarma birinshi márte 1954-jılı AQShtıń Nyu-York 
qalasında sınap kórildi. Onda ayırım frazalar rus tilinen inglis tiline awdarmalandı. 
Sonnan keyin bul mashqala menen Franciya, Kanada, Rossiya sıyaqlı bir neshe 
mámleketler shuǵıllana basladı. Avtomatikalıq awdarmanıń bar qatar sistemaları 
júzege keldi: SISTRAN (AQSh, Kanada, Evropa), LOGOS (AQSh), KULT 
(Gonkong) hám t.b. 
Burınǵı Keńes Awqamı dáwirinde avtomatikalıq awdarma dáslepki márte 
I.K.Belskaya hám D.Yu.Panov tárepinen 1954-jılı Anıq mexanikalıq hám esaplaw 
texnikası institutında sınap kórildi. I.K.Belskaya algoritmniń lingvistikalıq 
tiykarların, D.Yu.Panov ámelge asırıw programmasın islep shıqtı. Sonday-aq, 
Belskayalar menen parallel ráwishte burınǵı Keńes awqamı Ilimler Akademiyası 
V.A.Steklov atındaǵı Matematika institutınıń ámeliy matematika bóliminıń 
alımları Olga Kulaginanıń bashılıǵında Aleksey Lyapunov penen birgelikte usı 
masele menen shuǵıllandı.
Házirge shekem mashina yadına kiritilgen sózlerdiń kólemi 1000 nan aspaydı. 
Bul imkaniyat penen tek ilimiy-texnikalıq hám shártli túrde rásmiy tekstlerdi 
awdarıw múmkin. 
Kóp mánililikke, obrazlılıqqa tiykarlanǵan kórkem tekstlerdi awdarmalaw 
avtomatikalıq awdarma aldında turǵan eń aktual mashqalalardan bolıp tabıladı. 
Ayırım qánigeler kórkem shıǵarmanı mashina jolı menen awdarmalaw 
múmkinligine gúman menen qaraydı. Sebebi kórkem shıǵarma tilinde on mıńlap 
sózler paydalanıladı. Sonıń menen birge, bul sózler bir neshe awıspalı mánilerde 
qollanılǵan, kórkemlik, ekspressiv-emocionallıq mánilerge bay boladı. 
Mashina menen awdarmada tekst mazmunınan tısqarı, shıǵarma avtorınıń 
ózine tán individual uslubı, kórkem-estetikalıq quwatı, qullası, shıǵarmanıń barlıq 
kórkem qásiyetlerin támiyinlep turıwshı kórkem-suwretlew quralların, hár qıylı 
leksika-grammatikalıq qurallar járdeminde dóretilgen shıǵarmanıń pútin 
gózzallıǵın beriw kerek. Bulardı formallastırıw, algoritmge salıw júdá qıyın 
keshedi. Sonıń ushın bunı ámelge asırıw ámelde múmkin emes dep oylaydı.