Өзбекстан Республикасы

2.Avtomatikalıq awdarma 
Házirgi dáwirde tekstti avtomat islew hám mashina járdeminde awdarmalaw 
kún sayın rawajlanıp barmaqta. Bul bolsa til biliminiń kibernetika menen bekkem 
baylanısı sebepli ámelga aspaqta. 
Avtomatikalıq awdarma (mashina awdarması) anıq bir tildegi tekstti EEM 
(elektron esaplaw mashinası) arqalı basqa tildegi mazmunı birdey bolǵan tekstke 
aylandırıw jolı menen ámelge asırıladı. Avtomatikalıq awdarmanı ámelga asırıw 
ushın EEMna programma (algoritm), awdarmalanıp atırǵan hár eki tildiń hár qıylı 
informaciyalardı bildiriwshi sózligi kiritiledi. Programma mashina yadına sonday 
kiritiledi, onıń hár bir yad uyasında sózdiń barlıq máni hám formaları hám de hár 
túrli awdarma usılları orın aladı. Awdarma qaǵıydası qısqa formulalar túrinde júdá 
anıq hám qısqa dúziliwi lazım. 
Programma kiritilgennen keyin mashina awdarma ushın tekst qabıl etiwge 
tayar halǵa keledi. Mashina tek sanlar arqalı jumıs alıp barǵanı sebepli tekst 
sanlarǵa kodlastırıladı. Hár bir hárip belgili bir san arqalı ańlatıladı. Hár eki tilde 
birdey fonemanı ańlatıwshı háripler birdey san menen ańlatıladı. Máselen, inglis 
hám ózbek tillerinde a=16; ingl. v, ózb. b=06; ingl. m, ózb. m=11; ingl. n, ózb. 
n=15 hám t.b. Solay etip, inglisshe method sóziniń háripleri 11 08 26 28 30 
sanlarına teń. Demek, bul sanlardıń izbe-izligi joqarıdaǵı sóz háripleriniń izbe-
izligin ańlatadı. Sanlar izbe-izliginiń buzılıwı basqa sózdiń ańlatılıwına alıp keledi. 
Sanlar, óz gezeginde, elektr impulslar arqalı sonday kodlastırıladı, hár bir 
hárip bes impuls kombinaciyası arqalı beriledi. Shıǵıw aqırındaǵı hárip basıwshı 
qurılma (teletayp) sanlı kodtı sózlerge aylandıradı. 
Mashina berilgen tekstti alǵannan keyin awdarmaǵa kirisedi. Awdarma ushın 
mashina tekstti, eń áweli, analizden baslaydı, soń sintezlestiredi: tekst quramındaǵı 
sóz qaysı mánide qollanılıp atır? Onı qanday sóz benen awdarmalaw múmkin? Sóz 
qaysı grammatikalıq formada turıptı hám ol awdarmalanıp atırǵan tildiń qaysı sóz 
formasına sáykes keledi? Bul sorawlarǵa juwap izlep, sáykes sóz formasın 
tapqannan soń, mashina sózdi basqa tildiń ámel qılatuǵın sóz tártibi nızamlıǵı 
tiykarında jaylastıradı. Mashinanıń hár bir háreketi «awa» – «yaq» juwaplarınan 
birin tańlaw jolı menen ámelge asadı. 
Máselen, inglisshe 
many
sózi analizi programmasın kórip shıǵayıq. Bul sóz 
kóp mánili. Onıń qaysı mánide qollanılıp atırǵanın basqa sózler menen 
dizbeklesiwi arqalı anıqlaw múmkin. Mashina háreket programması (algoritmi) 
tómendegishe boladı: 
Tekseriw: