Озбекстан Республикасы Жокары хам орта арнаулы талим министрлиги Қаракалпак Мамлекетлик Университети

Курс жумыслары қурамы
Кирисиў
I бөлим - теориялық ҳәм стилистик
II бөлим - үйренилип атырған машқаланың жағдайы ҳәм анализи
III бөлим - туристик кәрхана (санаат) натийжелилигин асырыў жоллары (бағдарлары)
Жуўмақ
Пайдаланылган адебиятлар дизими
Қосымшалар
2. АМЕЛИЙ ОКЫУ ШЫНЫГЫУЛАРЫ
1. Туризмниң көплеген тарий8плери бар. Ҳәр бир автор өз позитсиясинан келип шығып, бул тайпаны айтыўға жантасыўларды тийкарлап береди. Олардың барлығы ол ямаса бул дәрежеде бул түсиниктиң мәнисин сәулелендиреди. Өзбекстан Республикасы бул бизнести белгили дәрежеде тәртипке салыушы "Туризм туўрысында" гы нызамды қабыллады. Бирақ, туризм не екенлиги еле де анық белгиленбеген. Халық хожалығы тармағы? Егер сондай болса, ол жағдайда туризм ушын қандай жай бар? Ямаса бул искерлик түри? "Туризм" қатламын айтыўда улыўма жантасыў не ушын зәрүрли? Бул мәселе бойынша сиздиң позитсиянгиз қандай?
Арнаўлы әдебиятларда бул тема бойынша тартысларға, туристик өнимлер ҳәм хызметлер базарының анализи, Миллий економика тармақлары классификатори (ОКОНКҳ), Економикалық искерлик миллий классификациялауы (ОКЕД), УНВТО усынысларына шақырық етип, жуўабыңызды тийкарлаң.
2. Дүня туризмди раўажландырыўға үлкен итибар қаратып атыр. Және бул күтилмеген жағдай емес, себеби бул тараў жүдә жоқары дәрамат келтиреди ҳәм демде төлейди. Валюта тусимлери бойынша туризм дүняда үшинши орында турады. УНWТО експертлериниң прогноз баҳаларына көре, туризм ХХI асирде де жедел раўажланып барабереди. Жәҳән економикасының двигателине айланады.
Төмендеги сораўларға жуўап бериң:
1) Өзбекстан Республикасында туризмнин орны ҳәм роли қандай?
2) туризмнинг економикалық және социал тәреплерин ашып бериў;
3) Өзбекстан Республикасында туризм раўажланыўын қәлиплестириўши қандай факторлар әмелдеги?
4) ишки ҳәм халық аралық туризмнин натийжелилиги ҳәм әҳмийетин туристик кәрхананың, республиканың бөлек жумысшысы көзқарасынан ашып бериў;
5) сизиңше, республикамыз ушын қайсы турни - халық аралық ямаса ишки турни раўажландырыў пайдалылаў?
6 ) туризмни раўажланыўына тосқынлық ететуғын себеплер қандай?
7) сизиң прогнозыңыз.
3. Екенин айтыў керек, шығыўлардың кирисиў жайларынан асып кетиўи унамсыз тең салмақлылықты келтирип шығарады. Бул жағдай текғана Россия Федератсияси, Өзбекстан Республикасы, бәлки Германия, Дания, Голландия сыяқлы раўажланған мәмлекетлер ушын да характерли болып табылады.
Бул ҳәдийседиң унамлы ҳәм унамсыз тәреплерин анықлаң. Сизиңше, оны женип өтиў жоллары қандай?
4. Белоруссиядагы саяхатшылық компаниялары искерлигин анализ қылыў соны көрсетеди, олардың дерлик 90% сыртқы базарда ислейди. Бул соны аңлатады, шығыс туризмда сиз жергиликли фирмаларсыз жумыс апарыўыңыз мүмкин. Олар, қағыйда жол мененде, тек саяхатшылар баратуғын мәмлекетлер компаниялары өнимлерин сатыўшылар болып табылады.
Соның менен бирге, белгили болыўыша, Өзбекстан көп тәрептен өзиниң саяхатшылық өзине тартатуғыны менен кем ушрайтуғын болып табылады. Киретуғын туризмди раўажландырыў ушын ең зәрүрли факторлардан бири болған бул фактор мәмлекетке сырт ел валютасын тартыўға мүмкиншилик береди.
Кириў туризмини раўажландырыў бойынша көрсетпелер ислеп шығыў. Жәҳән тәжирийбеси ҳәм Жәҳән туризм ҳәм Жәҳән саўда шөлкемлериниң усынысларынан пайдаланың.
5. Азайып баратырған маргинал пайда нызамы бойынша тутыныў етилетуғын товар муғдары асқаны сайын мүтажликлер тойынады ҳәм ҳәр бир қосымша товар бирлигиниң пайдасы азаяды. Не ушын дем алыў ҳәм саяхатқа мүтажлик кемеймей атыр? Жуўабыңыз бенен болисин.
6. Ҳәр қандай товардың бирдей бирликлерин тутыныў қылыўда төмендеги низамлық анықланады: егер қарыйдар товарды А сатып алса ҳәм басқа товарлардың тутыныўы өзгермейтуғына, ол жағдайда товарға болған мүтажлик тойынганлыгы себепли, оны тутыныў етиўден қанаатланыу пайда болады бул товардың ҳәр бир кейинги бирлиги түседи. Сондай етип, А товардың ҳәр бир кейинги бирлигиниң маргинал пайдасы пасейеди. Економикалық ҳәдийселердиң бул турақлы ҳәм турақлы түрде тәкирарланып туратуғын байланысы азайып баратырған маргинал пайда нызамы деп аталады.
Сораўға жуўап бериң ҳәм не ушын дем алыў ҳәм саяхатқа болған мүтажлик кемеймейтугынлыгын түсинтириң.
7. Бир группа саяхатшылар шөл бойлап саяхат қылады. Қызығыўшы саяхатшылардан бири, жердин екзотиклиги менен алып кетилген, группадан арқада қалып, адасып қалған.
Оның ушын ең үлкен мəниси не болады: бир стакан суума ямаса басқа материаллық мәппе? Еки жағдайды салыстырын ҳәм оларды маргинал пайда теориясы көзқарасынан түсинтириң.
8. Екенин айтыў керек, туризмнин раўажланыўы сыртқы орталыққа текғана унамлы, бәлки унамсыз тәсир де келтирип шығарады.
Туризмнин сыртқы орталыққа унамсыз тәсир көрсететуғын факторларын анықлаң ҳәм олардың ақыбетлерин түсинтириң.
Оны пүткиллей жоқ етиў ямаса бөлек кемейтиў ушын қандай шаралар ҳәм нелер көриў мүмкин?
9. Саяхатшылық агентлиги Кариб теңизи атаўларына индивидуал түрлерди сатыўға қәнигелескен. Қарыйдар ҳәм туристик компания тәрепинен бир ўақтыниң өзинде жеңилликлерди баҳалаўға ерисиў мүмкинбе? Не ушын бул мүмкин ямаса мүмкин емеслигин түсиндириң. Жумыс әмелиятингиздан мысаллар келтириң.
10. Актив мәусим нәтийжелерине көре туристик товарлар ҳәм хызметлер базарындағы жағдайды үйрениў ҳәм анализ қылыў ("Туризм ҳәм дем алыс", "Саяхатшы" газеталари), бул дәуирде гүзетилген тендентсиялар ҳәм низамлықларды анықлаң.
Туристик өнимлер ҳәм хызметлерге талап ҳәм усыныс графикаларын дүзиң. Бундай жағдайда талап ҳәм усыныс нызамы қандай көринетуғын болады? Жуўмақ шығарың.
11. Қарыйдарлардың мүтажликлерин қандырыў әмелияты тастыйықлады, субъектив жеңиллик ҳәм дидге үстинлик беретуғын економикалық теория нызамларынан айрықша болып есапланыў, талап әўеле қарыйдарлардың дәраматлары дәрежесине тиккелей байланыслы, яғный объектив фактор.
Бул байланыслылықты түсиндириң және оны туристик товарлар ҳәм хызметлерге болған талаптың өзгериўи графиги жәрдеминде суўретлен.
12. Талап ҳәм усыныс талаптың ҳәм усыныстың майысқақлығы көрсеткишлери арқалы анықланатуғын реал ислеп шығарыў дәраматларына сезилерли тәсир көрсетеди. Екиншиси текғана теориялық, бәлки әмелий әҳмиетке де ийе.
Қарыйдарлар талабының майысқақлығы ҳәм туристик агентлигиниздин туристик өними усынысына қарай туристик агентликтиң бир неше економикалық көрсеткишлерин санап өтиң ҳәм характеристикалан.
13. Туристик хызметлер базарында өз позициясин сақлап қалыў ҳәм бәсекиге шыдамлылықты асырыў ушын туристик компаниялар ҳәр бир актив мәусим ушын компания ушын талай қымбат болған жаңа түрлерди усынады, себеби оларды раўажландырыў ғәрежетлери үлкен. Соған қарамай, бул усыныслар шеңберин кеңейтиреди. Усының менен бирге, жетерлише турақлы талапка ийе болған саяхатшылық өнимлерин (Болгария, Греция, Испания ҳәм басқалар) саяхатшылық агентликлери дерлик 50% ислеп шығарады.
Не ушын саяхатшылық агентликлери базарды артықша толтырыўдан қорқпайды? Олар буған қандай қарсы турыўады? Жаңа қымбат түрлердиң натийжелилиги ҳәм рентабеллигин анықлаўда қандай салыстырыў ҳәм баҳаларды өткериў керек? Бундай жағдайда қандай економикалық нызамлар әмел етеди?
1. Бизнесте табысқа ерисиўдиң гилтлеринен бири бул мақсетке ерисиў ҳәм оған қандай ерисиў мүмкинлигин алдынан билиў болып табылады. Исбилерменлик искерлигин баслаўдан алдын, ол ислей баслағанда оның қандай көринисин ойда саўлелендириўи керек. Ақырғы жағдай белгили бир бизнес ушын оның раўажланыўының белгили бир дәуиринде жүдә зәрүрли болып табылады. Усы мәнистен алып қарағанда, исбилермен алдында жаңа компания ашыў, әмелдеги компанияны сатып алыў ямаса франчайзингти сатып алыў мәселеси турыўы мүмкин. Әмелдеги компания ҳәм әмелдеги франчайзингти сатып алыўда пайда болатуғын сораўлар уқсаслығы себепли оларды бир ўақтыниң өзинде көрип шығыўға разылық билдиремиз.
Төмендеги сораўларға жуўап бериң:
1) франчайзинг не? Оның мәниси ҳәм мүмкиншиликлери қандай?
2) Әмелдеги франчайзинг ямаса әмелдеги бизнестиң барлық унамлы ҳәм унамсыз тәреплерин санап өтиң.
3) әмелдеги бизнести сатып алыўдың мақсетке муўапықлығын баҳалаў, финанс, маркетинг, сатыўшыларды хошаметлеў ҳәм басқаларды үйрениў.
4) Әмелдеги компания ямаса франчайзингни сатып алып, жаңа компания шөлкемлестириў менен салыстырганда ўақтын тежеў мүмкинбе?
5) фирманы баҳалаўда қандай факторларды есапқа алыў керек?
6) жаңа бизнести баслаў, барын сатып алыў менен салыстырғанда қандай артықмашылықларға ийе? Түсиндириң. Бул жағдайды туризм бизнеси раўажланыўы көзқарасынан көрип шығыў керек.
Ойда саўлелендириў етиң, сиз қарыйдар ретинде ҳәрекет қылып атырсыз ямаса сизди қәниге ретинде усыныснамаға усынады. Сатыў ушын еки саяхатшылық агентлиги. Сиздиң ўазыйпаңыз ең жақсы вариантты анықлаў ямаса пайдалы емеслиги себепли питимди бийкарлаў болып табылады. Керекли цифрлы мағлыўматларды өзиңиз усыныс етиң.
2. Бетти Артус талай ўақыттан берли саяхат пенен шуғылланады. Ол ҳәтте дүняны көриў ушын еки семестр даўамында колледжди тарк етти. Ол бул семестрлердиң бириншисин пул ислеў ҳәм тежеў ушын ислетген, кейин екинши семестрде Испания ҳәм Португалияға саяхат еткен.
Колледжди тамамлағаннан кейин 10 жыл ишинде Бетти Европа, Узақ Шығыс, Мексика, Канада, Гавайи ҳәм Багама атаўларына саяхат етди. Буннан тысқары, бул жумыс оны Американың көп бөлимлерине алып келди.
Сол себепли Бетти саяхатшылық агентлигин ашыўға қарар етди. Ол Миннесота штатында жасаған болса да, ол мәмлекетте әжайып бизнес мүмкиншиликлерин жарататуғын жай табыўшы еди. Бетти өзиниң жаңа фирмасы ушын жойбарлаў, изертлеў ҳәм мүнәсип жай табыў ушын еки жыл ўақыт сарплады. Оларды анықлаўда жәрдем бериў ушын ол бирпара мағлыўматларды топлаўы керек еди. Жойбарлаўды баслағанында, ол киши бизнесиниң табыслы болыўын билер еди.
Бетти фирмасы ушын ең жақсы позицияны анықлаў ушын қандай процессти қоллаўы керек? Қайсы мағлыўмат дәреклери оған пайдалы болады?
Бетти перспективалы базар халқы ҳаққында нелерди билиўи керек? Ол мағлыўматты қайдан табыўы мүмкин еди?
Бетти саяхат агентлиги ушын жай таңлаўда қайсы жай сайланған болса, қандай факторларды есапқа алыў керек? Ол бул мағлыўматты қандай қылып алыўы мүмкин?
Қандай етип басқалардың билимлери Бетти қарар қабыллаў процессинде жәрдем бериўи мүмкин еди? Оның тәжирийбеси қандай жәрдем бериўи мүмкин?
3. МкДоналдс гамбургер шынжыры тийкарлаўшысы Раикрок табыслы бизнес ушын уш зәрүрли шәрт бар екенлигин айтты:
Мәнзил;
Мәнзил;
Мәнзил.
Батыс тәреплик исбилерменлер тап сондай әҳмийетти басқа шәртке - имаратларға береди.
Сиздиңше, бул еки шәрт табыслы саяхатшылық бизнеси ушын зәрүрлиме?
Саяхатшылық компаниясының жайласқан жайындағы ең зәрүрли факторларды анықлаң.
Жай таңлаўда тийкарғы факторларды көрсетиң.
Сиздиң бизнесиңиз ушын жақсы жай излеп атырганда бәсеки менен қандай гүресиў керек?
Туристик кәрханалар базары ҳаққындағы билимиңизге тыйкарланып, олардың қала, район, ўәлаяттағы жайласыўын анализ етиң. Өзиңиздиң табылған затларыңызды саяхатшылық агентликлери рейтинги менен салыстырын.
4. Санаат-коммерция компаниясы өз қурамында туризмге қәнигелескен жаңа бөлим жаратты.
Ғәрежетлерди есапқа алыў принциплеры тийкарында жумыс жүргизетуғын администрация ҳәр айда компанияға көрсетилетуғын хызметлер көлеминиң 30 пайызын устап қалыўы шәрт.
Бир ай даўамында туристик менежмент ушын дәрамат муғдарын есаплаң, бес хызметкерден үш данасы екскурсияларды ислеп шығыў ҳәм әмелге асырыўда тиккелей қатнасыўын есапқа алын. Олар 13-тайпадағы лаўазымларға жазылған (тийисли коеффициент 3,04). Есап-китапларға көре, менежмент економикалық натийжелилиги 10% ти қурайды.
Туризм менежменти дәраматларының 30% көрсеткиши қаншеллилик тыянақлы екенлигин анықлаң. Есаплаў ушын 1-тайпадағы әмелдеги тариф ставкасынан пайдаланың.
5. Жаңа исленген саяхатшылық компаниясы уставга муўапық ғәрежетлерди толық есапқа алыўды басқарыўдың тийкарғы усылы ретинде белгилеп қойды. Хызметкерлер кестеси бойынша актив жумыс басланған ўақытта компанияда төмендегилер ислеген:
-басқарыў хызметкерлер;
-директор;
-бас бухгалтер, ўақтынша економист ҳәм кассир;
Ислеп шығарыў бөлими:
15-тайпаға жазылған бас қәниге (тийисли коеффициент 3,48);
14-тайпаға жазылған қәниге (тийисли коеффициент 3,25);
13-тайпаға дизимнен өткен саяхат агентлиги (тийисли коеффициент 3,04).
Компания ушын буйыртпаға муўапық рәсмий мийнет ҳақын есаплаўда 1-тайпадағы тариф ставкасы тийкар етип алынады.
Мийнет ҳақын тәмийинлеў ушын ислеп шығарыў бөлими ушын айлық ислеп шығарыў ставкасын есаплаң:
1-тайпадағы тариф ставкасы бойынша;
демалыс резервин есапқа алған ҳалда тайпалар бойынша.
Дәрамат дәрежеси 10% ти қурайды.
Туристик агентлик хананы айына 200 АКШ долларға кирейге алады.
6. Көплеген саяхатшылық компаниялары дерлик стратегиялық басқарыў ҳәм жойбарлаў менен шуғылланбайды. Усы ўақытта, стратегиялық менежмент компанияның мақсетли раўажланыўы және оның бәсекиге шыдамлылығын асырыў ушын зәрүр болып табылады.
Не ушын саяхатшылық компаниялары өзлериниң ҳәрекет стратегиясын ислеп шығыўды қәлемейди? Ең зәрүрли себеплерди ажыратып көрсетин.
Саяхатшылық агентлигиниң стратегиялық контсептсиясы қурамын кеңейтириң.
Економикалық стратегияның структуралық бөлимлерин әҳмийети бойынша саралаў.
7. Саяхатшылық компаниясы өз өмирин тәмийинлеў, бәсекине шыдам бериў ҳәм өз мақсетлерине ерисиў ушын ишки орталықтағы ҳәм сыртқы орталықтағы өзгерислерге нәтийжели тәсир көрсетиўи ҳәм ийкемлесе алыўы керек.
Туристик компанияның бәсекилеслиги тарийпини бериң.
Бәсекилеслигин анықлаў ушын бир қатар туристик компанияларды қайсы көрсеткишлер ямаса критерияларға көре салыстырыў мүмкин? Буны економикалық тәрептен қандай есаплаў мүмкин ҳәм қандай мағлыўмат дәреклерин тийкар қылып алыў керек?
Туристик фирманың бәсекиге шыдамлылығын асыратуғын усыныслар ислеп шығыў.
8. Ҳәр қандай економиканың мәжбурий елементи тәуекел болып табылады - бул дәраматты жойтыў ямаса сыртқы ҳәм ишки орталық искерлигиниң айрықша қәсийетлеринен ямаса басқа ҳәдийселеринен келип шығып қосымша ғәрежетлердиң пайда болыўында аңлатпаланатуғын мүмкин болған жойтыў қәуипи. Курамалы болмаган бәсекиге шыдамлы заманагөй базар мудамы ҳәдийселер ҳәм анық емесликлер пайда болыўы менен байланыслы болып, бул өним ямаса хызмет ислеп шығарыў бахасының асыўына алып келеди. Сол мунасәбет пенен рискларды басқарыў машқаласы хожалық жургизиўши субъект искерлигиниң бири болып табылады. Бирақ, қәуипден пүткиллей шағылысыў мүмкин емес, лекин буны алдынан көриў керек.
Туризм бизнесинде қәуип барма? Егер сондай болса, бул түрдеги катерлер қандай?
Туристик кәрханада тәуекелшиликтин азайыўы ҳәм көбейиўине тәсир етиўши факторларды санап өтиң ҳәм белгили рискларды баҳалаў усылларына тийкарланып оларды анализ етиң.
Сиздиң фирма катерлерди кемейтиў ушын қандай усыллардан пайдаланады?
Өзиңиздиң компанияңызда рискларды басқарыў дүзилисин ескизлан.
Сиздиң саяхатшылық фирманых басдан кеширген айрықша қәуипти толық бөлистирин.