|
4. Turizm salasındaǵı innovatsiyalar
Sońǵı payıtlarda innovatsiyalardıń áhmiyeti turaqlı túrde asıp barıp atır, sebebi biznes ámeliyatı hár bir kompaniyanı óz básekige shıdamlılıǵın asırıw maqsetinde hár túrlı jańalıqlardı engiziwge hám islep shıǵarıwdı ratsionalizatsiya etiwge májbúr etedi.
Turizm salasında jańalıqqa bolǵan mútajlik, bir tárepden, ózgeriwshen ortalıq tárepinen belgilenedi, bul tómendegi faktorlar menen belgilenedi2:
qarıydarlardıń qızıǵıwshılıqları hám mútajliklerin diversifikatsiya qılıw ; jańa turizm ónimleriniń payda bolıwı ; bazarlarǵa alıp shıǵılatuǵın kem ushraytuǵın ónimlerdi jaratıw ushın informaciya hám telekommunikatsiya texnologiyaları múmkinshiliklerin keńeytiw.
Basqa tárepden, turizmda jańalıqlardıń payda bolıwı turoperator hám turagentning járdemisiz mıymanxananı bron qılıw, shıptalardı satıp alıw, sayaxat marshrutini belgilew múmkinshiligine iye bolǵan sayaxatshılardilıqń tutınıw ilmiy tájriybeleriniń ósiwi menen baylanıslı yaǵnıy ǵárezsiz túrde onıń talaplarına tolıq juwap beretuǵın óziniń kem ushraytuǵın sayaxatshılıq ónimin jaratıw. Átirap ortalıqtı ózgertiw nátiyjesinde jańa mútajlikler de, jańa bilimler de payda boladı jáne bul mútajliklerdi qandırıw jollıq. Texnologiyalıq procesin ózgeriwshen sharayatlarǵa uyqas túrde modernizaciya ete almay atırǵan sayaxatshılıq kompaniyaları ertami-kechmi bazarda innovciyalıq firmalarǵa jol beredi.
"Oylap tabıw" (izertlewdiń juwmaqlawshı nátiyjesi) hám "innovatsiya" túsinigin (oylap tabıwǵa ergashadi hám tabıslı islenbelerdi juwmaqlaydı ) parıqlaw zárúrli bolıp tabıladı. Oylap tabıw jańa zattıń tuwılishini, jańalıq - ámeliyatqa qandayda bir kirgiziwdi názerde tutadı. Oylap tabıw jańa ónim, jańalıq bolsa jańa payda. Qarıydarlarǵa jańa ónim kerek emes, bálki jańa artıqmashılıqlardı usınıs etiwshi sheshimler kerek.
Tómendegi kriteryalarǵa juwap beretuǵın bolsa, jańa ónim tabıslı jańalıqqa aylanadı.
Áhmiyeti. Jańa ónim yamasa xızmet qarıydarlar tárepinen mazmunli dep esaplanatuǵın payda keltiriwi kerek.
Ayriqshalıq. Jańa ónimdiń abzallıqları kem ushraytuǵın dep qabıl etiliwi kerek. Eger qarıydar jańalıq tanıw, sınaqtan ótken ónimler sıyaqlı artıqmashılıqlarǵa iye ekenligine isenim bolsa, ol jaǵdayda ol táwekel etiwi itimaldan jıraq emes.
Turaqlılıq. Jańa ónim kem ushraytuǵın yamasa zárúrli payda keltiriwi múmkin, biraq eger onı básekishiler tárepinen ańsatǵana tákirarlanatuǵın bolsa, onıń bazarǵa kirisiw keleshekleri gúńgirt.
Likvidlik. Jańa ónim isenimli hám nátiyjeli bolıwı kerek; qarıydarlar tólewi múmkin bolǵan baxada satılıwı kerek.
Innovatsiya procesi ilimiy yamasa texnikalıq bilimlerdi tikkeley qarıydarlar mútajlikleri sheńberine ótkeriw retinde qaraladı; bul halda ónim tek texnologiya tasıwshısına aylanadı. "Innovatsiya" termini latınsha "Innovatio" sózinen kelip shıqqan bolıp, jańalanıw yamasa jetilistiriwdi ańlatadı. Bul kontseptsiyanıń tiykarǵı sinonimleri " oylap tabıw", " innovatsiya", " jańalıq", " innovatsiya" sıyaqlı.
keń mániste innovatsiya (innovatsiya ) - bul ekonomikalıq jáne social tarawlarda strategiyalıq tabıslardı támiyinleytuǵın jańalıqlardı tabıslı islep shıǵarıw, ámelge asırıw hám olardan paydalanıw procesi.
Belgili ekonomist J. Shumpeter tárepinen " innovatsiya" termininiń tolıq talqini berilgen bolıp, ol " ekonomikalıq rawajlanıw" hám " innovatsiya" atamaların baylanıstırıp, olardı jańa, ilgeri belgisiz zattıń payda bolıwı dep tariyplagan.
Biraq, innovatsiyalar tek biznes salasında sheklenip qalmawı kerek. Kommerciya xarakterindegi isbilermenlik iskerligi payda (dáramat) alıwdı názerde tutadı. Adamlar ortasındaǵı munasábetler tek ekonomikalıq tarawda sheklenip qalmaydı. Mısalı, siyasiy munasábetler, kórkem óner, átirap -ortalıqtı qorǵaw máseleleri hám basqalar adamlar turmısında zárúrli orın tutadı. Yaǵnıy, social kommerciyalıq bolmaǵan tarawǵa neni kirgiziw múmkin. Biraq bul erda da tekǵana social, bálki ekonomikalıq nátiyje beretuǵın jańalıqlar da bolıwı múmkin.
Innovatsiyalardı ideyalardı ózgertiw, izertlewler, islenbeler, jańa yamasa rawajlanıwlastırılgan ilimiy-texnikalıq yamasa sociallıq-ekonomikalıq sheshimdiń nátiyjesi retinde onı ámelde qóllaw arqalı jámiyetshilik tán alıwına umtılıw dep túsiniw kerek.
Óz-ózinen jańa ideya, ol qanshellilik puqta xarakteristikalanǵan, rásmiylestirilgen hám usınıs etilgen bolıwınan qaramastan, ele bul jańalıq (jańalıq) emes, eger bul ideya ámelde qollanılatuǵın ónimler, xızmetler yamasa processlerde óz ańlatpasın tapmasa. Tek jańa ónimler (xızmetler) yamasa processlerde ámelge asırilatuǵın jańa ideyalarǵana innovatsiyalar dep ataladı.
Innovatsiyalardı klassifikaciyalawda bir qatar ulıwma jantasıwlar bar. Ádetde, radikalizm dárejesine kóre tómendegi innovatsiyalar túrleri ajratıladı:
Texnika hám texnologiyalardı rawajlandırıwdıń jańa áwladları hám baǵdarları ushın tiykar bolıp xızmet etetuǵın iri oylap tabılǵanlardı ámelge asıratuǵın tiykarǵı jańalıqlar. Bul sonday bolıwı múmkin:
innovatsiyalardı jetilistiriw, kishi hám orta oylap tabılǵanlardı ámelge asırıw hám tiykarınan ilimiy-texnikalıq cikldıń turaqlı rawajlanıw basqıshlarında ;
gónergen texnika hám texnologiyalar áwladların bólekan jetilistiriwge qaratılǵan jalǵan innovatsiyalar.
Radikal jańalıq, yaǵnıy.principial jańa texnologiyalardı, ónimler túrlerin, basqarıw usılların islep shıǵıw hám olardan paydalanıw. Bul jańalıqlar bolıwı múmkin:
islep shıǵarıw faktorlarınıń túrli kombinatsiyalarınan paydalanıwdı óz ishine alǵan kombinatsiyalanǵan ;
tiykarǵı ónim strukturaların, ekonomikalıq iskerlik principlerı hám formaların jetilistiriw, qosıw menen baylanıslı ózgertiwler.
Do'stlaringiz bilan baham: |
