Озбекстан Республикасы Жокары хам орта арнаулы талим министрлиги Қаракалпак Мамлекетлик Университети

2020 jılda turistlerdiń jónewine jetekshi mámleketler (UNWTO prognozı)

Рейтинг	Страна		Выезд туристов,		Доля в мировом
			млн чел.	потоке, %
1	Германия		163,5		10,2
2	Япония		141,5		8,8
3	США		123,3		7,7
4	Китай		100,0		6,2
5	Великобритания		96,1		6,0
6	Франция		37,6		2,3
7	Нидерланды		35,4		2,2
8	Канада		31,3		2,0
9	Россия		30,5		1,9
10	Италия		29,7		1,7
	Всего		788,9		49,0

Источник: Tourism 2020 Vision. Volume 7: Global Forecasts and Profiles of Market Segments, — Madrid, 2001


2. Turizm ekonomikasın rawajlandırıw boyınsha shet el tájiriybesi

Sırt elde turistik hám rekreatsion sanaattı basqarıwdı shólkemlestiriw tájiriybesin úyreniw tiykarında mámleket basqarıwdıń ush modelin ajıratıw múmkin1.

Birinshi model oraylıq mámleket turistik administraciyasınıń joq ekenligin názerde tutadı, barlıq máseleler bazarda ózin ózi shólkemlestiriw principlerı tiykarında jergilikli dárejede sheshiledi. Bólek mámleketler húkimetleri bunday qarardı turizm mámleket ushın zárúrli ekonomikalıq tarmaq bolmaǵan jaǵdaylarda yamasa turistik bazar sub'ektleri sanalı bolıp, kúshli pozitsiyalardi iyelegen jaǵdaylarda, yaǵnıy qabıl etedi. ózleriniń máselelerin húkimet qatnasıwisiz sheshiwge ılayıq.
Bul menejment modeli Qospa Shtatlarda qollanıladı (1997 jılda AQSh húkimet strukturası, turizmga juwapker bolǵan USTTA tamamlanılǵan). Mámleket administraciyası buǵan bir neshe sebeplerge kóre qarar etdi: federal byudjet qárejetlerin kemeytiw;
xalıq aralıq turizm bazarında AQShning kúshli pozitsiyasining bar ekenligi;
shet el sayaxatshılar ushın mámlekettiń ózine tartatuǵındorligi;
turizm salasında kúshli jeke kompaniyalar bar ekenligi, sp
pútkil jergilikli bazar mápi ushın kúshli ǵárezsiz reklama aktsiyalarına ılayıq.
Ekinshi model pútkil sanaat iskerligin qadaǵalaw etetuǵın kúshli hám abroylı ministrlikti usınıs etedi. Onı ámelge asırıw ushın belgili shártler talap etiledi, yaǵnıy: turizm tarawına úlken finanslıq qarjılar, reklama hám marketing iskerligi, turizm infrastrukturasina investitsiyalar.
Bul modelge muwapıq turizm sanaatın basqarıwdı shólkemlestiriw Turkiya, Egipet, Tunis hám basqa mámleketlerde keń tarqalǵan, bul erda turizm valyuta tushumining tiykarǵı dereklerinen biri esaplanadı.
Úshinshi model Evropa mámleketlerinde ústinlik etedi hám sonnan ibarat, mámlekettiń turizm iskerligi rawajlanıwı kóp qırlı ministrlik dárejesinde sheshiledi. Kóbinese bul ekonomikalıq tárepkashlikka iye ministrlik bolıp tabıladı. Usınıń menen birge, bul ministrliktiń turizm máseleleri menen shuǵıllanatuǵın bólimi eki jóneliste isleydi: mámleket tárepinen tártipke salıwdıń global máseleleri (normativ bazanı islep shıǵıw, regionlıq iskerlikti muwapıqlastırıw, mámleketlikler ara dárejedegi xalıq aralıq sheriklik, qayta islew statistikalıq maǵlıwmatlar) hám marketing iskerligi, kórgezbelerde qatnasıw, sırt elde turistik ofislarni basqarıw. Házirgi waqıtta kópshilik mámleketlerde turizmdi basqarıw sisteması tiykarınan aymaqlıq xarakterge iye bolıp, mámlekettiń tarmaq rawajlanıwına tásir kórsetiwi múmkin. Mısal jol menende kóplegen Evropa mámleketleri ushın tán bolǵan Ullı Britaniyanıń turizmdi basqarıw sistemasın kórip shıǵıń.
Mámleket kóleminde, eń dáslep, mámlekettiń turizm salasında siyasatti ámelge asırıw ushın juwapker bolǵan Milliy miyraslar ministrligin atap ótiw kerek. Bul ministrlik quramında ámeldegi bolǵan Turizm departamenti eki bólindin óz ishine aladı : birinshisi, turizm salasın finanslıq qollap-quwatlaw, dawlardı keńseler ara muwapıqlastırıw, sonıń menen birge, Angliyada turizm salasın xalıq aralıq dárejede támiyinlew ushın juwapker bolıp tabıladı; ekinshisi - mámlekette turizmniń jaǵdayı tuwrısındaǵı statistikalıq maǵlıwmatlar, ishki turizmni rawajlandırıwdı xoshametlew, sonıń menen birge, turistik xızmetler sapasın asırıw ushın juwapker bolıp tabıladı. Ministrliktiń tiyisli aymaqlıq bólimleri, eń dáslep, regionlıq mámleket shólkemleri iskerligin muwapıqlastırıw, olar ortasında jaqın baylanıslardı ornatıw hám tákirarlaniwi joq etiw ushın juwapker bolıp tabıladı.
olardıń iskerligi. Bunnan tısqarı, mámlekettiń hár bir regioni (Uels, Shotlandiya, Arqa Irlandiya hám basqalar ) dárejesinde Turizmni rawajlandırıw boyınsha kepillikli organlar ámeldegi bolıp, olardıń funktsiyaları birinshi náwbette óz regionlarında turizm rawajlanıwınıń tiyisli dárejesin saqlap turıw jáne bul haqqında qalıs maǵlıwmatlar beriw bolıp tabıladı. Milliy dárejede. Hám aqır-aqıbetde, hátte odan da tómen dárejede, óz aymaǵında infratuzilma jaratıw hám sapalı xızmetlerdi kórsetiw, olardıń rawajlanıwın joybarlaw, sonıń menen birge, informaciya xızmetlerin kórsetetuǵın, rezervasyonlarni ámelge asıratuǵın hám ámeldegi Turistik informaciya orayların finanslıq támiynlew ushın juwapker bolǵan jergilikli húkimet shólkemleri bar.
Usınıń menen birge, dizimge alınǵan aymaqlıq húkimetlerden tısqarı, Ullı Britaniyada turizmni túrli dárejelerde tarmaq menejmenti funktsiyaların atqaratuǵın bir qatar mámleketlik emes (jámiyetlik) shólkemler kórsetip beredi. Jámiyetlik shólkemleri retinde hár qıylı awqamlar hám jámiyetlerde islengen jeke sektor wákilxanaları da turizm salasındaǵı isbilermenlerdiń máplerin qorǵaw, basqarıwdıń túrli dárejelerinde máslahát beriw hám jumıs usılların jetilistiriw ushın juwapker bolıp tabıladı.
Frantsiyada turizm menejmentin shólkemlestiriw mámleket, regionlar, keńseler, kommunalar hám jeke sektordı birlestirgen izbe-iz hám nátiyjeli sistema bolıp tabıladı:
Transport hám qurılıs ministrligi;
Turizm boyınsha mámleket xatkeriyati;
regionlıq turizm komitetleri (22 wálayat );
turizm boyınsha mekemelik komitetler (100 dane bólim);
kommunalar (36 mıń kommuna).
Mámleket dárejesinde rawajlanıw hám transport ministrligi turizm ushın juwapker bolıp tabıladı. Onıń quramında milliy turizm administraciyası wazıypasın atqaratuǵın Turizm boyınsha mámleket xatkeriyati bar. Federal turizm bólimi kepillikine tómendegiler kiredi: kásip-óner tálimi; turizm statistikası, turizm evolyutsiyasın boljaw; regionlıq komitetler menen baylanıslardı ornatıw ; regionlar boyınsha shártnama jobaların saqlaw (mámleket ortasında )
aymaqlar mámleketti qızıqtırǵan barlıq tarawlarda 5 jılǵa shártnamalar qol qoyıwıp atır ).
Turizm salasın basqarıwda zárúrli orındı mámleket shólkemi bolǵan hám tómendegi funktsiyalardı atqaratuǵın Frantsiyanıń Turizm injiniring agentligi (AFIT) iyeleydi:
• jańa turistik joybarlardı milliy kólemde maslastırıw ;
• turizmni rawajlandırıwdı analiz qılıw hám uzaq múddetli joybarlawdı ámelge asırıw ; túrli mámleketlerdegi sayaxatshılardiń minez-qulqların úyreniw (baqlaw
• talap ushın); sayaxatshılardiń turistik usınıslar tuwrısında xabarlı qılıwdı baqlaw
• zeniya; túrli turistik shólkemler ushın usınıslar dúziw;
• tarawdıń qánigeleri ushın treningler ótkeriw, " nou-xau" ni ótkeriw ushın texnikalıq kún ótkeriw;
• joybardı "basınan aqırına shekem" basqarıw.
Turizm ministrligi qadaǵalaw etiwshi shólkem retinde AFITni jay menen támiyinleydi hám xızmetkerlerine mıynet haqı tóliydi (agentlikte 22 dana xızmetker isleydi). Agentliktiń jıllıq byudjeti 5 400 000 evro átirapında. Olardan besinshisi agentlik xızmetlerin satıw arqalı qáliplesedi hám 4/5 bólegi túrli ministrliklerdiń subsidiyalari. Bunday agentlik Frantsiya daǵı birden-bir agentlik bolıp tabıladı, biraq ekspertler turizm injenerligine mútajlik turaqlı túrde asıp barıwın shama qılıwıp atır, sol sebepli eń iri sayaxatshılıq regionlarında soǵan uqsas regionlıq agentlikler dúzilisi múmkin.
Frantsiyada milliy dárejede de sayaxatshılıq komitetleri, de assotsiatsiyalar hám turistik agentliklerdi birlestirgen shólkemler ámeldegi: Frantsiyanıń Turizm boyınsha komitetleri hám bólimleri federatsiyasi, Frantsiya qala sayaxatshılıq byurolari assotsiatsiyalari federatsiyasi, Frantsiya kireyge úyleri federatsiyasi, Federatsiya qala átirapı baǵları hám basqalar.
Frantsiya daǵı turizmni basqarıw sisteması o'nlab jıllar dawamında rawajlanıp keldi. Házirgi waqıtta belgili bir húkimet regionlar hám keńselerge ótkerilgennen keyin turizmni mámleket basqarıwında oraysızlashtirish tendentsiyası gúzetilip atır. Frantsiyanıń sayaxatshılıq baǵdarı retinde tabıslı rawajlanıwına qaramay (jılına 76 million sayaxatshı, Frantsiyanıń jalpı ishki óniminiń 12 procenti turizmdan), turizm tarawlarınıń keńeyiwi, keleshek ushın tábiy resurslarınıń sheklengenligi sıyaqlı ulıwma milliy mashqalalardi anıqlaw múmkin.
Ispaniyada turizm menen Ekonomika ministrligi shuǵıllanadı (Sawda, turizm hám kishi biznes boyınsha mámleket xatkeriyati arqalı). Ministrlik Mámleket xatkeriyatidan tısqarı tómendegilerge boysinadı: Turizm boyınsha oraylıq basqarma (basqarıw máseleler hám ulıwma siyasat baǵdarı ); Paradores mıymanxanalar tarmaǵı (83 mıymanxanalar tariyxıy hám arxivǵa tiyisli ımaratlarda jaylasqan ); eki kórgezbe hám kongress orayları (Madrid hám Malagada); Ispaniya turizm institutı - Turespaka. Turespaka sırt ellik sayaxatshılardilıq tartıw, sırt ellerde Ispaniya kurortlardi reklama qılıw hám targ'ib qılıw menen shuǵıllanadı. Bul shólkem informaciya mákemeleriniń keń tarmaǵına iye
Ispaniya hám dúnyanıń 21 mámleketindegi 29 wákilxanası. Institut tolıq byudjet esabınan finanslastiriladi.
Italiyanıń turizm departamenti islep shıǵarıw ministrligine boysunadı. Basqarmanıń tiykarǵı funktsiyaları regionlıq sayaxat administraciyaları iskerligin muwapıqlastırıw, milliy ózgeshelikke iye bolǵan tarmaqqa tiyisli normativ hújjetlerdi islep shıǵıw, statistikalıq maǵlıwmatlardı úyreniw hám qayta islew, sonıń menen birge xalıq aralıq iskerlik (húkimetleraro pitimler, xalıq aralıq shólkemler hám Evropa Birlespesi).
Usınıń menen birge, Italiyanı xalıq aralıq sayaxatshılıq bazarında kórsetiwde oraylıq orın Milliy turizm administraciyasına (ENIT) tiyisli bolıp, onıń tiykarǵı funktsiyaları reklama hám informaciya jumısları, marketing izertlewleri hám jergilikli turizm administraciyalarınıń sırtqı iskerligin muwapıqlastiriwdan ibarat. ENIT turizm bólimine esabat beredi hám tolıq byudjet qarjları menen támiyinlenedi. ENITda 200 kisi isleydi, sonday-aq 26 mámlekette jaylasqan 20 ta wákilxana xızmetkerleri.
Xalıq aralıq turizm kólemi, federal struktura hám Rossiya ushın turizm sanaatın shólkemlestiriw usılı tárepinen úshinshi basqarıw modeli eń maqul túsetuǵın bolıp tabıladı. Usınıń menen birge, bul modeldiń nátiyjeli islewi ushın mámleket tárepinen tártipke salıw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı, bul milliy turistik ónimdi reklama qılıwdı qáliplestiriwde, marketing izertlewleri, reklama hám informaciya iskerligin ámelge asırıwda mámlekettiń qatnasıwı zárúrligi menen belgilenedi. Xalıq aralıq turizm kórgezbeleri, konferenciyalar, seminarlar, turizm infrastrukturasin rawajlandırıw salasındaǵı investitsiya joybarlarınıń tiykarǵı kompleksin qáliplestiriw.
Jáhán sawda shólkeminiń kórsetpelerine muwapıq turizmni rawajlanıw hám basqarıw kózqarasınan baqlaw, pútin, turaqlı joybarlaw, tiykarǵı joybarlaw principlerıni qóllawdı esapqa alıw kerek. Bunday jantasıw regionda turizmni basqarıw hám joybarlawǵa aymaqlıq-sektorliq jantasıw qollanılǵan táǵdirdagina múmkin boladı. Turizm sanaatında joybarlaw Evropada 60 -jıllardıń baslarında payda bolǵan. XX ásir. Sonı atap ótiw kerek, turizmda joybarlaw mudamı geografiyalıq tárepten belgili bir geografiyalıq mákan menen baylanıslı. Turizmda joybarlawdıń mánisi infrstruktura hám basqa turistik resurslardan paydalanǵan halda baratuǵın jayında belgili sharayatlardı jaratıw bolıp tabıladı. Turizmdi rawajlandırıwdı joybarlawdı barlıq dárejelerde: xalıq aralıq, milliy, regionlıq, jergilikli (jergilikli), sonıń menen birge anıq tarawlar hám ob'ektlerge salıstırǵanda ámelge asırıw usınıs etiledi. Milliy hám regionlıq joybarlaw mámlekette jáne onıń regionlarında turizmni rawajlandırıw ushın tiykar jaratadı.