|
3. Tiykarǵı qurallar amortizatsiya mánisi hám túrleri
Amortizatsiya - bul tiykarǵı qurallar tárepinen islep shıǵarıw sapaların joytıw, olardan paydalanıw nátiyjesinde, háreketsizligi (uzaq waqıt islemey qalıwı).
Waqıt ótiwi menen tiykarǵı qurallar eskiredi, túp sapası hám ma`nisin joǵaltadı. Usınıń menen birge, kiyimniń eki túri ámeldegi - fizikalıq hám etikalıq.
Fizikalıq buzılıw - tiykarǵı qurallar tárepinen paydalanıw ma`nisiniń joǵalıp ketiwi, yaǵnıy miynet procesi, tábiyat kúshleri tásiri astında, sonıń menen birge olardan paydalanbaw, ekspluataciya qaǵıydaların buzıw sebepli texnikalıq, ekonomikalıq jáne social ayrıqshalıqlardıń jamanlasiwi. Barlıq texnikalıq xızmetlerdi, sonday-aq kapital remontlawdı ámelge asırıw arqalı joq etiledi.
Fizikalıq asınma úlesi, strukturanıń texnikalıq jaǵdayı (onıń bólimleri) hám paydalanıw múddeti menen tómendegishe belgilenedi:
Bul erda Cn - esaplanǵan amortizatsiya summası, Ps - dáslepki baxa.
Tozǵanlıq - bul tiykarǵı qurallardıń zamanagóy talaplarǵa uyqas kelmewi hám tiykarınan ilimiy-texnikalıq rawajlanıw jaǵdayına, islew múddetine baylanıslı. Sonday etip, uzaq waqıt aldın qurılǵan mıymanxana házirgi waqıtta zamanagóy klientlerdiń talaplarına (qolaylıq, estetika hám basqalar) juwap bere almaydı.
Tiykarǵı qurallardı jańalaw menen baylanıslı ǵárejetlerdi orawdıń tiykarǵı deregi turizm kompaniyasınıń óz qarjiları esaplanadı. Olar aktivdiń pútkil múddeti dawamında amortizatsiya tólewleri formasında toplandı.
4. Tiykarǵı qurallardıń amortizatsiyasi
Amortizatsiya - bul tiykarǵı qurallardıń paydalanıw múddeti dawamında olardıń ma`nisin turistik ónim islep shıǵarıw ózine túser bahasına ótkeriw.
Sonday etip, tovar quramına ótkeriletuǵın tiykarǵı qurallardıń ma`nisi islep shıǵarıw salasınan mámilege ótedi. Tovarlar satilg’anan keyin, tiykarǵı qurallardıń ótkerilgen ma`nisine sáykes keletuǵın pul muǵdarınıń bir bólegi amortizatsiya fondina túsedi, ol jaǵdayda ol tolıq ma`nisine shekem toplandı, bul tiykarınan dáslepki ma`nisine tuwrı keledi.
Amortizatsiya ajıratılǵan qarjıları - bul sayaxatshılar hám ekskursistlarga xizmet kórsetiw baxasına kiritilgen ótkerilgen bahanıń pul ma`nisi. Amortizatsiya ajıratılǵan qarjılarınıń stavkaları tiykarǵı qurallardıń túrine hám jumıs sharayatlarına qaray parıq etedi.
Amortizatsiya, olar tiyisli bolǵan ob'ektler toparı ushın belgilengen diapazonda saylanǵan paydalanıw múddeti dawamında tuwrıdan-tuwrı kárxana tárepinen tiykarǵı qurallardıń haqıyqıy islew múddeti dawamında húkimet tárepinen tastıyıqlanǵan stavkalar boyınsha esaplanadı. Tiykarǵı qurallardı remontlaw hám toqtap turıw waqtında amortizatsiya ádetdegi sıyaqlı esaplanıp barıladı. Amortizatsiya etilmegen tiykarǵı qurallardı tamamlaw nátiyjesinde joytıwlar ekonomikalıq iskerlik nátiyjelerine tásir etedi.
Xojalıq jurgiziwshi sub'ektler nızam hújjetlerinde názerde tutılǵan dáwirler aralıǵindan kelip shıqqan halda ob'ektlerdiń paydalı islew múddetin ǵárezsiz túrde belgilewge, sonıń menen birge amortizatsiya esaplaw usılların tańlawǵa hám olardı esap siyasatında belgilewge haqılı bolıp tabıladı.
Tuwrıdan-tuwrı usıl shólkemniń pútkil ómir kóriw múddeti dawamında yamasa tiykarǵı qurallar ob'ektinen paydalı paydalanıwda shólkem tárepinen teń túrde (jıllar boyınsha) amortizatsiya esaplaniwinan ibarat. Bir ay ushın amortizatsiya ajıratılǵan qarjılarınıń muǵdarı (Am) ob'ekttiń amortizatsiya ma`nisi (A. S.) hám bul ob'ekttiń paydalanıw múddeti (SPI) esapqa alınǵan halda esaplanǵan amortizatsiya stavkası (az waqıt) tiykarında anıqlanadı.
, .
Lineer bolmaǵan usıl (jıllar sanınıń jıyındısı hám azayıp baratuǵın qaldıq) tiykarǵı qurallardıń paydalı múddeti dawamında tegis emes (jıl boyınsha) amortizatsiya esaplanadı: jıllar sanı usılınıń jıyındısınan paydalanilg’anda, jıllıq amortizatsiya summası ob'ekttiń amortizatsiya ma`nisi (AS) hám hár jılı esaplanǵan amortizatsiya stavkası (H ai) tiykarında esaplanadı. Sonlıqtan, amortizatsiya dárejesi hár jılı ózgerip turadı. ,
Bul erda CHOL - ob'ekttiń islew múddeti tawısıwına shekem qalǵan jıllar sanı; SCHL - ob'ekttiń paydalanıw múddeti tiykarında esaplanǵan jıllar sanınıń jıyındısı; amortizatsiya stavkasın esaplaw ushın i - jıl.
Sonday etip,
Azayıp baratırǵan balans usılı boyınsha jıllıq amortizatsiya summası esap beriw jılınıń basında anıqlanǵan kem gónergen (qaldıq) baha hám SPI hám tezlestiriw koefficienti tiykarında esaplanǵan amortizatsiya stavkası (az waqıt) tiykarında esaplanadı (2, 5 teńdeyge shekem) shólkem tárepinen qabıl etilgen.
Amortizatsiya dárejesi pútkil dáwir ushın esaplanadı: .
Bul usıl járdeminde esaplaw ushın tiykar bolǵan qaldıq ma`nisi hár jılı ózgeredi, Na bolsa ózgeriwsiz qaladı. Bir jıl ushın amortizatsiya tólewi tómendegishe anıqlanadı:
Soǵan kóre, aylıq amortizatsiya ajıratılǵan qarjıları formuladan paydalanǵan halda esaplanadı
Qayda O. S.- esap beriw jılı bası daǵı tiykarǵı qurallar ob'ektiniń qaldıq ma`nisi.
Islep shıǵarıw usılı ob'ekttiń amortizatsiya etilgen ma`nisi hám ámeldegi (esabat dáwirinde) islep shıǵarılǵan ónimler (jumıslar, xızmetler) kóleminiń tábiy kórsetkishleriniń prognoz etilgen kólemge (R) qatnası tiykarında amortizatsiya esaplawdan ibarat:
Amortizatsiya isbilermenlik iskerliginde qatnasatuǵın hám qatnaspaytuǵın tiykarǵı qurallar, sonday-aq konservatsiya, rekonstrukciya hám modernizaciyalaw ob'ektleri, turaq-jay ob'ektleri hám basqalar ushın alınadı.
Amortizatsiya fondınıń qarjiları ob'ektlerdi modernizaciyalaw hám rekonstruktsiya qılıw waqtında, uzaq múddetli aktivlerdiń jańa ob'ektlerin satıp alıwǵa sarplanadı.
Amortizatsiya fondlari inflyatsiya sebepli úzliksiz túrde amortizatsiya etiledi. Bul jaǵdaydı tuwırlaw ushın tiykarǵı qurallardı qayta bahalawǵa shaqırıladı, bul olardıń baxasın ámeldegi baxa dárejesine maslastıradı hám birinshi náwbette amortizatsiya qarjiların qabıl etiletuǵın muǵdarda esaplaw ushın isletiledi - investitsiyalardıń eń zárúrli deregi.
Tiykarǵı qurallardı qayta bahalaw tómendegiler tárepinen ámelge asıriladı:
-tiykarǵı qurallar ma`nisiniń ózgeriwi indekslerin qollaw;
-balans ma`nisin qayta bahalaw waqtında payda bolǵan baxalarǵa salıstırǵanda tuwrıdan-tuwrı awdarmalaw.
5. Lizing túsinigi
Lizing - turistik kárxanalar ushın tiykarǵı qurallardı jańalaw hám toltırıw máselelerin sheshiwdiń eń maqul túsetuǵın hám qolay forması.
Lizing (anglichan leasing - ijara) - ijara shártnaması boyınsha waqtınsha biypul yamasa qarızǵa alınǵan aqshalardı waqtınsha paydalanıw ushın belgili bir aqsha ornına yuridikalıq yamasa fizikalıq shaxslarǵa ótkeriwden ibarat bolǵan ijara munasábetleriniń bir túri.
Ekonomikalıq mániste, lizing bul ssuda bolıp tabıladı: kompaniya tiykarınan paydalanıwǵa jaramlı bolǵan úskenediń tolıq ma`nisi ushın kredit aladı jáne onı tólew qarız beriwden kóre kóbirek maslasıwshı sırtqı kórinislerde ámelge asıriladı:
-naq yamasa tovar (kompensatsiya) formasında;
-belgilengen yamasa ózgeriwshen stavka boyınsha;
-qısqa yamasa uzaǵıraq múddet ishinde, tovarlardı satıwdan tusim tushgunga shekem.
Lizingnin’ abzallıqları sonnan ibarat, kárxana buyım-múlk satıp alıw ushın aqshalardıń tek bir bólegi menen óz biznesin baslawı múmkin, ol pul menen emes, bálki tuwrıdan-tuwrı islep shıǵarıwdı jańalaw hám keńeytiw ushın zárúr bolǵan islep shıǵarıw quralları menen támiyinlenedi.
Lizing hám kredit ortasındaǵı parqlar kestede keltirilgen. 3. 1.
Do'stlaringiz bilan baham: |
