Өзбекстан республикасы жоғары және орта арнаулы білім беру уәзірлігі

Адамгершілік сенім 
адамның білімiнің негізінде туындайды. Жеке
 
адамның адамгершілік сенімін қалыптастыру үшін адамгершілік ереже, нор-
малар, мінез-құлық қасиеттері туралы арнайы ағарту жұмысы болуы керек.
Адамгершілік ағарту жұмысы адам баласының ең парасатты қасиеттері, 
адам өмірiнің адамгершілікке негізделген салт-санасы туралы кең, жан-жақ-ты 
түсінiк беpeді.
Мінез-құлықтың пайдалы дағдылары мен әдеттерін 
қалыптастыру 
адамгершiлікке тәрбиелеудің тиiмдi жолы болып табылады. Бірақ, бұл күр-делi 
әpi көп қырлы процесс. Ол
 
оқушылардың сана-сезімiнe ықпал етуді, оларда 
жақсы әдет пен мінез-құлықты, адамгершілік сезім мен қасиеттерді 
қалыптастыруды талап өтедi.
3.7.3. Адамгершілікке тәрбиелеудің методтары.
Адамгершілік қасиеті баланың мұғаліммен және құрбы-құрдастармен 
ұдайы қарым-қатынасында қалыптасады.
Сабақ процесінде адамгершілік тәрбиесінің тиiмділігін қамтамасыз ете-тiн 
нәрсе – сабақ мазмұнының ғылымилығы мен жоғары идеялылығы, мұ-ғалім 
жұмысының әдістерi мен тәсілдерінің адамгершiлiк эмоциялық қуаты, сабақ 

---

140 
үстінде мұғалім мен балалар арасында қалыптасатын өзара қарым-қа-тынас 
стилі, мұғалiмнің адамгершiлiк бaғыты, жалпыадамзаттық iзгiлiктi тү-сіндіре 
білуi.
Оқулықтардан, кітаптардан мақалалар, әңгімелер, өлеңдер, ертегілер оқу 
және талдау балалардың адамдардағы адамгершілік іс-қимылдарын түсінуiне 
көмектеседi.
Әдебиет және басқа оқу пәндері де адамгершілік сезімдерді және сенімді 
қалыптастыруға көмектеседi.
Адамгершілік – адамның рухани байлығы. Ғасырлар бойы адамдар ара-
сындағы қарым-қатынасты суреттеу, сол арқылы жастарға өнегелі тәрбие бе-
ру, адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру – ауыз әдебиетiнің негізгі прин-
циптері. Сондықтан ауыз әдебиетінің үлгілерi адамгершілік тәрбиесінің ар-
қауы болады.
Мысалы, «Кішіпейілдіктен кiшiрмейсің» деген мақал әдепті, кішіпейіл, 
сыпайы болуға баулиды.
Сабақ, үстінде адамгершілікке тәрбиелеу жолдары үнемі күнделiктi 
өмірден алынған мысалдармен толықтырылып отырылуы керек. Кластастары-
ның жағымды қылықтарын бағалауға, жағымсыздарын сынауға және өз ойла-
рын жасырмай ортаға салуға үйрету, мектеп оқушыларына сай мінез-құлық 
дағдысын қалыптастыру – адамгершiлiкке тәрбиелеудің ең тиiмдi жолы.
Оқушыларды рухани-адамгершілікке тәрбиелеуде ұлттық салт-дәстүр-лер 
мен әдет-ғұрыптар үлкен роль атқарады. Мәселен, үлкенге iзетпен сәлем беру, 
еркек кісінің алдын кесіп өтпеу, әке-шешенің төсегін баспау, келіншек-тің 
тұңғыш баласының атын атамауы, дастарханға алдымен нанды қою т.б.
Қазақтың ырымдары да адамгершілік туралы түсінік береді. Мысалы: 
«Керегені керме», «Үйде ысқырма». «Қоқысты үйiп қойма». «Kipдің суын аяқ 
астына төкпе». «Азалы үйге кіріп шығып, басқа бiреудің үйіне кірме» т.б.
Ислам дінінде көрсетілген мұсылмандардың парыздары да адамгерші-
лікке жетелейдi.

---

141 
Ислам дінінің алдына қойған мақсаттардың бipi – иманды, жан-жақты 
жетілген, ешкімге зияны тимейтін адамды тәрбиелеу. Исламда моралдық нор-
малар шариғат заңдылықтарымен басқарылады. Шариғатта адамның қимыл-
әрекеті, адамгершiлiк қызметi 5 категорияда белгіленген. Бұлар: 1)