«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

5.4.2. Kesmalar usuli 
Struktura xaritasi kesmalar usulida tektonik tuzilishi murakkab bo’lgan va yer 
yoriqlari bilan ajralib ketgan strukturalar uchun tuziladi. Goho bu usul uchburchaklar 
usuli bilan birgalikda ishlatiladi. 

---

84 
5.19-5.20-rasmlarda kesmalar usuli bilan struktura xaritalarining navbatma-
navbat tuzilishi ko’rsatilgan. Eng avvalo hamma quduqlar bo’yicha bir qator 
ko’ndalang, goho bo’ylamasiga, bir qator geologik kesmalar tuziladi (5.19-rasmda I-
I, II-II, III-III, IV-IV kesmalar). Bunday kesmalarda tayanch gorizontning ustki qismi 
(yoki tubi) albatta ajratiladi va bular bo’yicha struktura xaritasi tuziladi. Joyning 
planida tuzilgan kesmalar chiziqlarining o’rni ko’rsatiladi. Maydonning tektonik 
tuzilishining murakkabligiga va struktura xaritasini xohlagan darajada mufassal 
bo’lishiga qarab izogips kesimi tanlanadi (keltirilgan misolda 25 m). 
So’ngra tayanch gorizontning ustki qismi (tubi) har bir kesmada tanlangan kesim 
va chizma masshtabida gorizontal tekisliklar bilan kesib o’tiladi. Kesma tekisligini 
gorizontal tekisliklar bilan kesib o’tilishidan hosil bo’lgan izlari chizmada kesma 
chizig’iga parallel joylashadi. YUqorida joylashgan to’r chiziqlari bilan qatlam ustki 
qismining kesishgan nuqtalari kesma chizig’iga proektsiyalanadi va qatlamning 
ularga mos keluvchi balandlik belgilari ko’rsatiladi.
5.18-rasm. Struktura xaritasi yordamida oddiy (elementar) strukturalarni tasvirlash
(M.A.Jdanov, 1981) a – antiklinal; b – sinklinal; v – monoklinal; g – struktura burni 
(do’ngligi); d – struktura botig’i (mulda); e – struktura terrasasi; j – fleksurali egiklik. 
Strelkalar bilan qatlamning yo’nalishi va og’ishi ko’rsatilgan 
Shuningdek, gorizont ustki qismini buzilish yuzasi bilan kesishgan va egilgan 
nuqtalari proektsiyasi kesma chizig’iga tushiriladi. 
5.19-rasmda egilma bilan bo’lingan ikkita antiklinal burmani kesib o’tgan to’rtta 
ko’ndalang geologik kesma tasvirlangan. Birinchi burmaning g’arb qanoti sbros 
bilan, sharqiy qanoti esa vzbros bilan murakkablashgan. 

---

85 
Struktura xaritasini tuzish (5.20-rasm) tayanch gorizontning ustki qismini 
buzilishlar chizig’i bilan kesishgan izlarining gorizontal proektsiyasini tushirish bilan 
boshlanadi. Chizmada mavjud bloklarni chegaralovchi nuqtalar chiziqlar bilan 
tutashtiriladi. So’ngra gorizontning ustki qismini bukilgan nuqtalari proektsiyalarini 
o’zaro tutashtirib, tektonik strukturalarning o’qlari chiziladi va har qaysi blok uchun 
struktura xaritalari ayrim-ayrim tuziladi. Kesmalardagi bir xil qiymatli balandlik 
chiziqlari (izogipslar) o’zaro tutashtiriladi. Struktura xaritalarini yuqori aniqlik bilan 
tuzish uchun kesma usulini buzilishlar chuqurligini aks etuvchi nuqtalari va 
gorizontning ustki qismini egilgan nuqtalari qiymatini kesmalararo interpolyatsiya 
qilish bilan birga olib borish tavsiya etiladi.