«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

12-bob 
 KONNI ISHLATISH JARAYONINI TARTIBGA SOLISH ASOSLARI 
VA GEOLOGIK NAZORAT 
Uyumni ishlatish jarayonini samarali nazorat qilish va tartibga solishdan avval 
neft uyumidan foydalanish holati mukammal o’rganib chiqiladi. Buning uchun neft 
uyumining ishlatish holati o’rganilgan sanada quduqlarning ahvoli, ularning asosiy 
geologik-texnik ko’rsatkichlari, uyumning suvlanganlik darajasi va izobara xaritasida 
qatlam bosimining taqsimlanish xarakteri tahlil qilinadi. 
Uyumni ishlatish holatining asosiy ko’rsatkichlarini o’rganish qatlamning ayrim 
uchastkalaridagi neft zaxirasining to’liq chiqarib olinganligini, qo’llanilayotgan 
ishlatish sistemasidan samarali foydalanilayotganligini baholash hamda uyumning 
neft beraolishlik koeffitsientini oshirish va neft chiqarib olishni kuchaytirish 
maqsadida uyumni ishlatishni tartibga solish bo’yicha tadbirlar belgilash imkonini 
beradi. 
 
12.1. KONNING ISHLATISH JARAYONINI TARTIBGA SOLISHDAN 
ASOSIY MAQSAD 
Neft va gaz uyumlarini 
ishlatishni tartibga solish
deganda turli texnologik va 
texnik tadbirlar majmuasi yordamida uglevodorodlarni qazib olish jarayonining 
boshqarish tushuniladi. Tartibga solish sistemasi qatlam flyuidlarining yo’nalishini 
va filtratsiya tezligini maqsadga muvofiq ravishda o’zgartirish va zaxiralarni 

---

284 
drenajlash uchun qulay sharoitlarni yaratishdan iborat. Bunday tadbir uyumning 
oxirgi ishlatish davrigacha amalga oshiriladi.
Neft va gazni qazib olish jarayoni doimo tartibga solib turiladi. Bunday 
tadbirning zarurligi quyidagi sharoitlarga qarab aniqlanadi. 
Odatda uyumning tuzilishi to’liq o’rganilmagan bo’lsa, ishlatish tizimini 
asoslash razvedka sistemalarining siyrak to’ri ma’lumotlari bo’yicha bajariladi. 
SHuning uchun ham ishlatish sistemasi uyumning o’rtacha parametrlari asosida 
loyihalanadi va uning haqiqiy holatiga yaqinlashtirilgan geologik modeli bo’yicha 
tuziladi. Shu tufayli qabul qilingan ishlatish sistemasi ishlatish ob’ektining tuzilishini 
hamma detallariga to’liq javob beraolmaydi. SHuning uchun ham uyumni 
o’zlashtirish davrida loyihada ko’rilgan masalalarni qo’shimcha tadbirlar bilan 
to’ldirish kerak. Bunday tadbirlar uyumning tuzilishini puxtalik bilan o’rganish va 
uni ishlatishni tartibga solish uchun zarurdir. 
Keyinchalik ishlatilayotgan neft uyumini vaqt o’tishi mobaynida o’zgarib 
turadigan murakkab dinamik sistema deb qaraladi. Kondagi neft zaxirasi 
olinaboshlangan sari ularni chiqarib olish sharoiti alohida uchastkalar va umuman 
uyum bo’yicha doimo o’zgarib, murakkablashib boradi. Natijada qatlamning faqat 
neft-gazli qismining qalinligi qisqaradi, quduqlar fondi kamayib, ularning holati 
o’zgaradi. Bunday sharoit avval qabul qilingan texnologik tadbirlarning doimiy 
rivojlanib borishini, uyumning ayrim uchastkalaridan va quduqlar oralig’idan ham 
neft qazib olishni taqazo etadi. SHuningdek, qazib olingan mahsulotni quduqlararo 
va uchastkalararo masofaga haydash zarur bo’ladi. Bulardan tashqari zonalar 
ta’siridan tashqarida joylashgan uchastkalarni va tegilmagan neft qoldiqlarini 
ishlatishga jalb etish choralarini belgilash, ya’ni zaxiralarni ishlatish vaqtida sharoit 
doimiy o’zgarib turishini inobatga olgan holda, katta hajmdagi uyumni ishlatishni 
tartibga solish bo’yicha bir qancha tadbirlarni qo’llash zarur bo’ladi. 
Neft uyumini ishlatishni tartibga solishning maqsadi oqilona ishlatish 
sistemalariga quyiladigan talablarga bo’ysunadi. Birinchi navbatda loyihada qayd 
etilgan ishlatish ob’ekti 
neftni olish dinamikasini 
tartibga solish yordamida zarur 
ma’lumotlar bilan ta’minlanishi kerak. 
Uyumni ishlatishning dastlabki bosqichida tartibga solish neft va gaz qazib olish 
borasida loyihaning eng yuqori darajasiga ko’tarilishga imkon berishi kerak. Bunday 
darajaga sistemani to’liq ishlatish orqali erishish mumkin. Uyumni ishlatishning II va 
III bosqichi oxirida ishlatishni tartibga solishning ko’lami judayam ortib ketadi, 
chunki bu vaqtda neft va gazni uzoq vaqt mobaynida eng ko’p miqdorda olib turishni 
ta’minlash va keyinchalik neft olish sur’atini kamaytirish masalasi hal etilishi kerak. 
Uyumni ishlatishni tartibga solishdan kutilgan boshqa muhim maqsad loyiha 
koeffitsienti bo’yicha uyumdan neft olishga erishishdan iborat. Buning uchun 
uyumni ishlatishga topshirishdan boshlab, uni loyiha bo’yicha neft berishiga sharoit 
yaratilishi kerak. SHu boisdan uyumni ishlatishni tartibga solish chorasini 
belgilashda asosiy maqsad yer qa’ridan imkon boricha ko’p neft chiqarib olishga 
qaratilishi lozim. 
Uyumni ishlatishni tartibga solishdan kutilgan yana bir maqsad qazilgan 
quduqlar fondidan eng ko’p foydalanish, neftni siqib chiqaruvchi omilni qatlamga 
haydash uchun sarf bo’ladigan harajatlarni kamaytirish, neft beraolishlikka zarar 

---

285 
keltirmay, yo’lakay suvlarni chiqarib olish va b. orqali iqtisodiy ko’rsatkichlarni har 
tomonlama yaxshilashdan iborat. 
Qatlamga ta’sir etishda uyumni ishlatishni tartibga solish haydash va chiqarish 
quduqlari orqali amalga oshiriladi. Haydash quduqlari orqali ishlatishni tartibga 
solishda haydalayotgan omil uyumning butunlay hajmiga to’liq ta’sir etadi. Chiqarish 
quduqlari orqali ishlatishni tartibga solishda uyumning butun hajmi sizdiriladi. 
Tabiiy rejimda uyumni ishlatishni tartibga solish uchun faqat chiqarish quduqlaridan 
foydalaniladi.
Ishlatish jarayonini boshqarishda aniq vazifalarni hal etish uchun tartibga 
solishning ko’p metod va usullaridan unumli foydalaniladi. Ishlatishni tartibga 
solishning ikki guruhi ma’lum:

qabul qilingan ishlatish sistemasiga jiddiy o’zgartishlar kiritmay burg’ilangan 
quduqlar orqali uyumni ishlatishni tartibga solish; 

ishlatish sistemasini o’zgartirib yoki uni takomillashtirib (yangi quduqlarni 
burg’ilash, uyumlarning yangi «kesish» chiziqlarini o’tkazish, haydash bosimini va 
ishlatish usulini o’zgartirish) tartibga solish. 
Uyumni ishlatishni tartibga solishning metod va usullarini asoslash aniq 
geologik-geofizik sharoitlarga va printsiplarga qo’yilgan vazifalarga ko’ra tanlab 
olinadi va asoslab beriladi.