«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

 
13.2.4. Qoldiq neftni chiqarib olishning boshqa metodlari 
 
1970-yillardan boshlab neftli qatlamga issiqlik bilan ta’sir etish metodlari keng 
qo’llanilaboshlandi. Qatlamga issiq suv, isitilgan bug’, turli kimyoviy erituvchilar, 
ko’pik va boshqalarni haydash amaliyotga keng tatbiq etilaboshladi.
E.B.Chekalyuk, A.N.Snarskiy va boshqa ko’p tadqiqotchilar fikriga ko’ra nefti 
tugayotgan qatlamlarga issiq suv 200
o
S da yoki to’yingan suv bug’lari 8 MPa dan 
ortiqroq bosimda jadal ravishda haydalganda natija samarali bo’lar ekan. Bu metodni 
olimlar qatlamni impulsli (turtkili) issiq suv bug’i oqimi (injektor) bilan ishlatish 
metodi deb atadilar. Oklaxomadagi (AQSh) Loko neft konida qatlamdagi neftni yer 
ostida yondirish metodi muvaffaqiyatli ravishda qo’llanilgan. Bunda qatlam nefti 
juda ham qovushqoq (sekundiga yuz va hattoki ming millipaskal) bo’lgan. Neftning 
15% yonib, koksga aylangan, qolgan 85%i tashqariga chiqarib olingan. Pavlov Tog’i 
konida (Krasnodar o’lkasi) neft uyumiga issiqlik bilan ta’sir etish muvaffaqiyatli 
amalga oshirilgan. Bundan qatlam ichra harakatlanuvchi yonish o’chog’idan 
foydalanilgan. Mazkur metodning mohiyati shundan iboratki, haydash quduqlari 
tubida elektr isitgich yordamida yonish o’chog’i barpo etiladi. Yonish o’chog’i hosil 
qilingandan so’ng, uni bir me’yorda saqlab turish uchun unga kislorod bilan 
boyitilgan havo haydaladi. Oksidlovchi omil qatlamga uzluksiz haydalganda yonish 
o’chog’i ishlatish quduqlari tomon harakatlanadi; so’ngra qizdirish asbobi quduqdan 
chiqarib olinib, oskidlovchi moddani quduqqa haydash davom ettiriladi. 
Tajribadan ma’lumki, neft 150-315
o
S atrofida alangalanadi. YOnish frontining 
yuqori temperaturasi ta’sirida neftning bir qismi yonadi (qariyb 15%), gazning hajmi 
esa 300 martagacha ko’payib ketadi. Natijada qatlamda yuqori bosim hosil bo’ladi va 
uning ta’sirida yonadigan mahsulotlar bilan birgalikda neftning bir qismi ishlatish 
quduqlaridan tashqariga chiqarib olinadi. Qatlamda hosil bo’lgan kokssimon qoldiq 
esa yonib ketadi. 
Qatlamlar ichra harakatlanuvchi yonish jarayonini yuzaga keltirish uchun 
quyidagi sharoitlar qulay hisoblanadi: 1) qalinligi 3-15 m, g’ovakliligi 12-15% 
bo’lgan mahsuldor qatlamni 1000 m gacha chuqurlikda joylashgan bo’lishi; 2) 
qatlamning qoldiq neftga to’yinganligi 50-60%dan kam va suvlanishi 40% ortiq 
bo’lmasligi. 
Rossiyadagi Pavlov Tog’i konida o’tkazilgan tajribalardan ma’lum bo’lishicha, 
yonish frontining siljishini o’rtacha tezligi 0,08-0,1 m/sutkaga teng bo’lgan. SHu 
jarayon ikki yil mobaynida davom ettirilganda qo’shimcha 7300 t neft olingan. 
Mikroorganizmlarning neft uyumiga ta’siri bo’yicha amalga oshirilgan 
tajribalardan qiziqarli ma’lumotlar olingan. Neftning suv bilan tutashgan zonalarida 
mikroorganizmlar neftning tarkibidagi uglerodni o’zlashtirib olib, neftni parchalab 
yuborgan va vaqt o’tishi bilan o’zidan gaz ajratgan (neft uyumining gazlanishi sodir 
bo’lgan). I.N.Strijovning kiritgan taklifi juda qiziqarlidir. Uning fikricha gazning 
tarkibidagi qoldiq neftni eritish uchun qatlamga yuqori bosim ostida uglevodorod 
gazi haydaladi va keyinchalik gazdan neft kondensat holida chiqarib olinadi.