«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

14.2. GAZKONDENSAT KONLARI 
 
Tabiiy gaz va neft qatlam sharoitida nisbatan past bosimda flyuidlar ko’rinishida 
bo’lib, ularning har biri ma’lum xususiyatlari bilan ajralib turadi. CHuqurlik ortgan 
sari qatlam bosimining ortishiga qarab neft uyumlaridagi gaz neftda eriydi, gaz 
uyumlaridagi yuqori darajada qaynovchi uglevodorod fraksiyalari gazda eriydi va 
flyuid bir fazali sistema xususiyatiga ega bo’ladi. Chuqur yer qa’rida yotgan, 25-30 
MPa dan ortiq bosimga, 90

S va undan ortiq temperaturaga ega bo’lgan qatlamda 
flyuid bir fazali holatda bo’ladi va xususiyatlariga qarab uni neft yoki gaz hisoblash 
ba’zida qiyin kechadi. 
Ma’lumki, gazning alohida olingan uglevodorodli komponenti bosim ortganda 
yoki temperatura pasayganda suyuq holatga o’tishi mumkin: bunday o’zgarish 
temperatura va bosimning kritik nuqtasigacha davom etishi kuzatiladi. Ayni paytda 
kritik nuqta chegarasidan tashqarida, yuqori bosim va temperatura jabhasida suyuqlik 
va bug’ o’rtasidagi farq yo’qoladi va olingan uglevodorod modda bir fazali gazsimon 
holatda bo’ladi. 
Sof uglevodorodning to’g’ridan-to’g’ri bug’lanishi bosim pasaygan va 
temperatura ko’tarilgan sharoitda yuz beradi, bunda kondensatsiyalashish va 
bug’lanish, ikki fazali holatni chetlagan holda, sakrash tarzida o’tadi. 
Shunga o’xshash kritik nuqtagacha bo’lgan maydonlarda to’g’ridan-to’g’ri 
kondensatsiyalanish hodisasi uglevodorod aralashmasiga ham daxldor. Ushbu 
holatda bosimning izotermik ortishi sharoitida bu jarayon oddiy izchillikda (14.2-
rasm), ya’ni bug’dan (1-2 nuqtalar) ikki fazali holat orqali (2-3 nuqtalar) suyuqlikka 
tomon (3-4 nuqtalar) yo’nalgan bo’ladi. 
Temperaturaning izobarik ortishida teskari yo’nalishda to’g’ridan to’g’ri 
bug’lanish jarayoni sodir bo’ladi, ya’ni (a - v nuqtada) suyuqlik ikki fazali holatga 
o’tadi, so’ngra (v - s nuqtalarda) bug’ga aylanadi. Temperaturaning izobarik ortish va 
bosimning izotermik ortish zonasida uglevodorodlar holati o’zgacha ko’rinish oladi. 
Bu holatda quyidagilar kuzatiladi: 
1) Qarama-qarshi kondensatsiyalanish bosimning izotermik ortishida bug’dan 
(5-6 nuqtalar) ikki fazali holat orqali (6-8 nuqtalar) yana bug’ga tomon (8-9 nuqtalar) 
yo’nalgan bo’ladi; 

---

341 
2) Temperaturaning izobarik ortishida 
teskari bug’lanish 

suyuqlikdan (e 

f 
nuqtalar) ikki fazali holat orqali (f 

h 
nuqtalar) yana suyuqlikka tomon (h 

k 
nuqtalar) yo’nalgan bo’ladi. 
Teskari 
kondensatsiyalanish 
jarayonlarining o’ziga xos tomoni shundaki, 
uglevodorod 
aralashmasining 
kritik 
temperaturasi, 
alohida 
uglevodorodlar 
uchun xos bo’lganidek, suyuq faza mavjud 
bo’lishi 
mumkinligining 
chegarasi 
bo’laolmaydi. Bu jarayonlarda bosim 
ortganida suyuqlik bug’lanadi (7-9 nuqtalar) 
va 
temperatura 
ko’tarilganida 
(g-h) 
kondensatsiyalashadi, ya’ni bevosita sodir 
bo’ladigan jarayonlarga zid hodisa ro’y 
beradi. 
D kritik nuqtasi suyuqlik va bug’ egri 
chiziqlarining tutashgan joyiga muvofiq 
keladi. Teskari jarayonlar gaz aralashmasining siqilish koeffitsientining o’sishi va 
bosim ko’tarilganda uning tarkibiy komponentlarining uchuvchanligi ortishi bilan 
izohlanadi, bunda og’ir komponentlar nisbatan engil gazsimon massa ichida eriydi. 
Qayd etilgan hodisalar tabiatda kuzatiladi va gazkondensat konlari uchun xosdir. 
Odatda 1500 metrdan ortiq chuqurlikda uchraydigan bunday konlar bir yoki ikki 
fazali flyuidlar mavjudligi, yuqori bosim va temperaturasi, katta gaz omili, 
kondensatda og’ir uglevodorodlar mavjudligi bilan tavsiflanadi. 
Qatlamdagi flyuid yoki tabiiy neft kritik temperaturadan past bo’lgan qatlam 
temperaturasida, uglevodorodlar aralashmasi sifatida uchraydi. Agar aralashma 
tarkibining kritik temperaturasi qatlam temperaturasiga to’g’ri kelsa, «gaz» yoki 
«suyuqlik» tushunchalari ma’nosini yo’qotadi. Kritik temperaturaga yaqinlashganda 
suyuqlik va gazdagi barcha fazali o’zgarishlar tez yuz beradi va bosimning 
pasayishiga qarab ikki fazali zona paydo bo’ladi. 
14.3,a-rasmdagi diagrammadan ko’rinib turibdiki, yuqori bosim ostida bo’lgan 
va tarkibida erigan suyuq fraksiyalar mavjud gazsimon flyuidlar bosim pasayganda 
yoxud AV chizig’i bo’yicha temperatura doimiy bo’lsa yoxud AA
1
chizig’i bo’yicha 
temperatura pasayganda kondensatsiyalanish yuz beradi. Suyuq flyuid uchun
tuzilgan diagrammadan 14.3,b-rasm shunday xulosa qilish mumkinki, qatlam 
sharoitida (doimiy temperatura sharoitida) AV chiziq bo’ylab va quduqlardan 
(pasayayotgan temperaturada) chiqarib olinayotgan flyuidlar uchun AA
1
chiziq 
bo’ylab bosim pasayishiga qarab gaz fazasi paydo bo’ladi.