O`zbеkistоnrеspublikаsi оliy vа o`rtа mахsus tа`lim vаzirligi islоm kаrimоv nоmidаgi toshkеnt dаvlаt tехnikа unеvirsitеti tеrmiz filаli

Qumning to‘kma va haqiqiy zichliklarini aniqlash.


Qum – vulqon tog‘ jinslari tarkibiga kiruvchi, kvars va boshqa tog‘ jinslariga kiruvchi materiallarning emirilishi natijasida hosil bo‘lgan, donasining yirikligi 0,14 mm dan 5 mm gacha bo‘lgan sochiluvchi jisimdir.

7. 
   Qumning haqiqiy zichligini aniqlash
   

Kerakli o‘lchov vositalari va qo‘shimcha jihozlar: xajmi 100 ml.li piknometr, texnik tarozilar, eksikator, quritish javoni, elaklar to‘plami.
Ish tartibi

1. Qumning o‘rtacha namunasidan 30-40 g. tortib olinadi va teshigining diametri 5 mm li elakda elanadi.

2. Elakdan o‘tgan qumni byuksga solinadi va quritish javonida (110-105°S) haroratda doimiy massa olguncha quritiladi, so‘ng eksikatorda sovutiladi. Quritilgan namunadan 10 g dan olib 2 ta piknometrga joylanadi va ustiga distillangan suv quyiladi.
3. Namuna solingan har bir piknometr tarozida tortiladi. Keyin ularga (hajmining 2/3 qismigacha distillangan suv qo‘yiladi va aralashtiriladi, keyin piknometrlar qumli yoki suvlivannaga qiya holda joylanadi. Qum zarralaridagi havo pufakchalarini chiqarib yuborish uchun piknometrdagi suv qaynatiladi.

9. 
   Havo pufakchalari chiqib ketgach, piknometr latta bilan artiladi, uy haroratigacha sovitiladi. Piknometrga qo‘shimcha distillangan suv (bo‘ynidagi chiziqchaga etkazib) qo‘yiladi va tarozida tortiladi. Keyin piknometrdan suv va qum bo‘shatib olinib, piknometr yaxshilab chayiladi va bo‘ynidagi chiziqqacha etkazib distillangan suv quyiladi va yana tarozida tortiladi.
   
10. 
    Haqiqiy zichlik quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
    

_, (g/sm³)
Bu erda: t —quritilgan qumning massasi, g;
_v — suvningzichligi, 1 g/sm³ga teng;
t₁ — piknometrning distillangan suv bilan birgalik dagi massasi, g;
t₂—distillangan suv va qum solingan piknometrning havo pufakchalari chiqarib yuborilgandan keyingi massasi, g.

8.