O‘Zbekistondagi Mavjud Suv Muammolari Va Uning Jiddiy Oqibatlari Mavzusini O‘Qitish Metodikasi

JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
723 
Ота
-
оналар ва 20 ёшга етган болаларнинг ҳаёт давомийлиги ўртасидаги боғлиқликни ўрганиш 
шуни кўрсатадики, ота
-
оналардаги ҳаёт давомийлиги ўртача кўрсаткичининг 10 йилга ортиши 
болаларнинг ҳаётига бир йил қўшар экан.
Натижалар:
Қариликни генетик назорат қилишнинг ирсийланиш коэфффициентини ҳисоблаш 
йўли
билан баҳолаш натижалари узоқ умр кўришнинг маҳсус генетик программаси йўқ 
эканлигини кўрсатади. Шу билан бирга тиббиёт учун бу жараёнга таъсир этувчи омилларнинг 
тезлиги, айниқса, улар ичида генетик омилларнинг борлиги, биринчи навбатдаги қизиқишни 
уйғотади. Умумий қилиб ҳулоса қилганда, қарилик белгилари ривожланишини тўғри белгилаб 
берувчи маҳсус генлар ёки яхлит программа йўқ бўлса ҳам, қарилик жараёни ва унинг 
тезлигини ўзгартириш йўналиши генетик назоратда бўлади. 
Бу назоратнинг ҳар хил йўллари кўрсатилган. Биринчидан, бу кўп генларга хос бўлган 
плейотроп таъсир. Айтайлик, плейотроп таъсир этувчи генларнинг бири индивидуал 
ривожланишнинг бошланғич босқичига яққол кўзга ташланувчи ижобий таъсир кўрсатади, 
аммо у билан боғлиқ бўлган бир қатор фенотипик
кўринишлар салбий характерлидир. 
Генларнинг оралиқ хоссасини сақлаш ва генотипдаги зарарлиларини кучсизлантириш учун 
генотипда эрта онтогенезга салбий таъсирларни кучсизлантирувчи модификатор
генлар пайдо 
бўлади ва улар табиий танлаш
йўли
билан мустаҳкамланади. Онтогенезнинг пострепродуктив 
даврида табиий танлаш билан қўллаб турилмаган модификатор
генлар таъсири пасаяди
, 
бу эса 
генларнинг ноқулай хоссалари юзага чиқишига имконият яратиб, қарилик жараёнини 
тезлаштиради.
Иккинчидан, вақт ўтиши билан соматик ҳужайраларнинг генотипида, айниқса, бошқарувчи 
нуклеотидлар кетма
-
кетлиги
қисмида хатоликлар (мутация) тўплана бошлайди. Бу
жараёнга
ёш 
ўтиши билан ўсиб борувчи ҳужайра ичи механизмлари ишининг бузилиши, репликация, 
репарация ва ДНК транскрипцияси жараёнлари қўшилади. 
Учинчидан, қариликнинг тезлигига генетик
таъсир сурункали касалликларга бўлган мойиллик 
генлари билан боғлиқ бўлиши ҳам мумкин, масалан, полиген типда ирсийланадиган юракнинг 
ишемик касаллиги, бош мия қон
-
томирлари атеросклерози ва гипертония. Тўғри, айрим 
ҳолларда қонда холестерин даражасининг оилавий кўтарилиш шакли юракнинг ишемик 
касаллигини келтириб чиқарувчи омил бўлиши мумкин. Бу ҳолатда касаллик моноген 
ирсийланади. Бу шаклдаги касалликлар учраш частотаси 1000 та одамга ҳисоблаганда, 6
-
8 тага 
тўғри келади. Узоқ умр кўрувчиларни текширишлар шуни кўрсатадики, уларда бошқаларга 
қараганда сурункали касалликларга нисбатан турғунлик баланд бўлади, масалан, бош мия қон
-
томирлари атеросклероз
касаллигига
учраган 80 ёшдан ўтган одамлар ўрганилганда, 86
% 
дан 
ортиқ одамларда
касалликнинг бошланғич босқичи бор эканлиги аниқланган. Генотипик 
таъсирларнинг борлигини қуйидагилар ҳам тасдиқлайди: узоқ умр кўрувчиларнинг 
қариндошлари ўрганилганда уларнинг нерв системасида қариш жадаллиги пасайганлигини, 
хатто бу системанинг айрим функционал кўрсаткичлари календар ёшга нисбатан 15
-
20 йилга 
кам кўрсаткич билан мос келиши аниқланган. Бу маълумотларнинг тўғрилигига
қариндошлар 
ўртасида (айниқса, биринчи даражали қариндошлар орасида) ишемик касаллик билан 

---