O‘zbekistonda davlat tili va boshqa tillarning rivoji

IV.MUSTAHKAMLASH


A)Mashqlar orqali.


220-mashq. 1- topshiriq. Berilgan suhbat nutqidagi (dialogdagi) ajratil- gan gaplarga e'tibor bering. Ular siz o'rgangan va to'liq shakllangan sodda gaplardan nimasi bilan farqlanishini izohlang.
Ra'no, inshoni qaysi asar bo'yicha yozmoqchisan?
«0'tkan kunlar» bo'yicha. Sen-chi?
«Navoiy» romani bo'yicha. Lekin shu asarning yangi nashrini olishim kerak. Senda yo'qmi?
Yo'q. Menda ham «Oltkan kunlar»ning yangi nashri yo'q. Kutubxonadan olmoqchiydim.


Men ham.
Boramizmi birga?
Bo'pti... Qachon?
Bugun. Qachon bo'shaysan?
Hozir. Boramizmi?
Jonim bilan.
O'n besh daqiqadan keyin. Tramvay bekatida.
Nargiza telefon go'shagini ilib, kiyina boshladi.
2- topshiriq. Ajratilgan gaplarni to'ldirib, tugal bir fikr anglatadigan
gaplar hosil qiling.
Namuna: Inshoni men «0 'tkan kunlar» romani bo yicha yozmoqchiman.
221- mashq. O'qing. To'liq va to'liqsiz gaplarni topib, to'liqsiz gaplarda qaysi bo'laklar tushirilganini ayting.
1.— Arizangizni yacheykada ko'rib chiqamiz!— Qachon?— Xohlasangiz, ertaga.— Tezroq ko'ringlar, Ne'mat aka, iltimos qilaman. (M. Qoriyev) 2 — Borganingizda Saidova bilan uchrashdingizmi?— Uchrashdim. — Qayerda?— Bir juvonnikida. (H. No'mon) 3.— Sherali qani?— Ichkarida. (A. Dilmurodov) 4.— Ilgari qayerda ishlagan edilar?— Dastawal Surxondaryoda, keyin Qarshi cho'lida. (O. Yo.)
Bilib oling. To'liqsiz gaplarda quyidagi gap bo'laklari tushirilishi mumkin:
1. Kesim va unga oid so'zlar: — Seni qurol ushlashga qaysi nomard majbur qildif — Vijdonim, xalqimning amri. (M. Qoriyev) 2. Ega: — Siz she'r ham yozyapsizmi, Oydin? — Yozyapman. (M.Qoriyev) 3. Ega va kesim: — Ishni men kimdan qabul qilib olayotibman?.. — Byuro a'zosidan... (A.Q.) 4. Ikkinchi darajali bo'laklar: — Kim muzeyga bormoqchi? — Hammamiz boramiz.


B)Savollar orqali


1.To'liq gaplar deb qanday gaplarga aytiladi?
2.Qanday gaplar to'liqsiz gap deyiladi?
3.To'liqsiz gapning to'liq shakli nimadan seziladi?
4.To'liqsiz gaplarda qaysi gap bo'laklari tushib qolishi mumkin?
Misollar keltiring.

V.BAHOLASH MEZONI
Ishtirokiga qarab
VI.UYGA VAZIFA
222- mashq. «Adabiyot (majmua)» darsligingizdagi badiiy asarlar parchalaridan to'liq va to'liqsiz gaplarga 3 tadan misol topib yozing.