O‘zbekiston zamini /2019 Tahrir hayʼati

Tadqiqot ob’ekti va uslublari.
Tadqiqot Toshkent davlat agrar universitetida 
2018-2021 yillarda olib borildi. Tadqiqot ob’ekti 
sifatida kivining Xeyvord, Monti, Bruno va 
changlatuvchi Matua navlaridan foydalanildi. 
Introduksiya qilingan ushbu navlarning ko‘chatlari 
Toshkent viloyatining qadimdan sug‘oriladigan 
o‘tloqi-bo‘z tuprog‘i sharoitiga 3x5 m 
sxemada ekildi.Tajriba o‘simliklarini kuzatish 
X.Ch.Buriev va boshqalar tomonidan ishlab 
chiqilgan “Mevali va rezavor mevali o‘simliklar 
bilan tajribalar o‘tkazishda hisoblar va fenologik 
kuzatuvlar metodikasi” [2014] nomli uslubiy 
qo‘llanmada keltirilgan tavsiya va uslublar 
bo‘yicha o‘tkazildi.
Tadqiqot natijalari va ularning 
muhokamasi. 
Tabiiy sharoitlarda kivi o‘simligi 
Xitoy o‘rmonlarida, asosan Yansizi daryosi 
sohillarida o‘sadi. Ushbu hudud o‘zining 
kontinental iqlimi bilan ajralib turadi, ya’ni 
u O‘zbekiston iqlimiga yaqindir (qishi qattiq 
sovuq va yozi juda issiq). Biroq bu yer iqlimining 
farqli tomoni shundaki, u yerda bahorda va kuz 
boshlarida ayoz kuzatilmaydi. 
Adabiy 
manbalarda 
keltirilishicha, 
kivi o‘simligi barg to‘kuvchi mevali o‘simlik 
Land of Uzbekistan
Земля Узбекистана
4/2021

---

O‘ZBEKISTON ZAMINI
4/2019
98
hisoblanadi. Uning yillik rivojlanish doirasida 
ikkita davr qayd etiladi – tinim davri va faol 
o‘sish-rivojlanish davri.
Kivi o‘simligi tok o‘simligiga nisbatan 
ertaroq uyg‘onadi. Bizning tajribalarimizda 
ham kivining introduksiya qilingan navlari 
ko‘chatlarida kurtaklarning yozila boshlash 
muddati mart oyining oxirgi o‘n kunligiga 
to‘g‘ri keldi. Bunda eng erta uyg‘onish Monti 
navida qayd etildi. Ushbu navda kurtaklarning 
yozila boshlashi 17 mart sanasiga to‘g‘ri keldi
(1-jadval).
Jadval ma’lumotlari shuni ko‘rsatadiki, 
kurtaklarning eng kech uyg‘onishi Xeyvord 
navida kuzatildi va u martning 23 sanasiga 
to‘g‘ri keldi. Kurtaklarning bo‘rta boshlash 
fazasi Brunova Matua navlarida bir xil kechdi va 
oraliq o‘rin egalladi.
Birinchi barg fazasi kurtaklarning 
bo‘rtishiga bog‘liq ravishda navlar bo‘yicha 
o‘zaro farqlandi. Bunda birinchi bargning eng 
birinchi to‘liq shakllanishi Monti navida qayd 
etildi va u mart oyining 29 sanasiga to‘g‘ri 
keldi. Qolgan navlarda birinchi bargning to‘liq 
shakllanishi aprel oyining boshlariga to‘g‘ri 
keldi. Eng kech barg chiqarish Xeyvord navida 
(3 aprel) kuzatildi.
Introduksiya qilingan kivi navlarida 
barglarning dastlabki to‘kila boshlashi – 
xazonrezgilik Xeyvord navida qayd etildi. 
Ushbu navda xazonrezgilikning boshlanishi 
9 noyabrda ilk bor qayd etildi. Qolgan navlarda 
ushbu fenologik faza mazkur navdan 6-12 kun 
kechroq boshlandi. Xazonrezgilikning eng kech 
boshlanishi Monti navida kuzatildi.
Kivi navlarida kurtaklarining yozila 
boshlashi va xazonrezgilikning boshlanish 
muddatlariga bog‘liq ravishda vegetatsiya 
davri davomiyligi o‘zaro farqlandi. Eng qisqa 
vegetatsiya davri bilan Xeyvord navi ajralib 
turdi. Ushbu navda vegetatsiya davri davomiyligi 
226 kunni tashkil etdi. Eng uzun vegetatsiya 
bilan Monti navi ajralib turdi. Ushbu navda bu 
ko‘rsatkich 238 kungacha yetdi. Qolgan navlar 
ushbu ikki nav o‘rtasida oraliq o‘rin egalladi.
xazonrezgilikning 
boshlanish 
muddatlari, 
2-jadval