O‘zbekiston zamini /2019 Tahrir hayʼati

Land of Uzbekistan
Земля Узбекистана
4/2021

---

O‘ZBEKISTON ZAMINI
4/2019
97
bunda u ushbu mevaning shu mintaqada keng 
tarqalgan, Yangi Zellandiyaning milliy timsoli 
bo‘lgan, mamlakatning ko‘pgina markalari va 
emblemalarida rasmi turadigan “kivi” qushiga 
o‘xshaganligi sababli shunday atagan [2].
Aktinidiyaning bugungi kunda eng ko‘p 
yetishtiriladigan turi – xitoy aktinidiyasi yoki 
shirin aktinidiya (Aktinidiya delikatesnaya) 
bo‘lib, uning navlari “kivi” deb ataladi. 
XX-asr boshlariga qadar u faqatgina Xitoyda 
yetishtirilgan, so‘ngra Yangi Zellandiyaga olib 
kelingan. 1940 yillarda Yangi Zellandiyada 
sanoat asosida yetishtirila boshlangan [7]. 
Hozirga vaqtda uni yetishtirishda yetakchilik 
qiluvchi mamlakat Xitoy emas, balki Italiya 
hisoblanadi [4, 5, 6].
Shirin aktinidiya – yirik liana yoki 
chirmashuvchi butasimon o‘simlik bo‘lib, bo‘yi 
9 m gacha yetadi. Barglari to‘kiladi, uzun 
bandlarda navbatlashib joylashadi, uzunligi 
7,5-12,5 sm keladi. Shakli tuxumsimon yoki 
deyarli yumaloq, asosi qavariq. Yosh barglari 
qizg‘ish tuk bilan qoplanadi, katta barglarining 
ustki tomoni och yashil, ostki tomni xira, 
tomirlari ko‘rinib turadi. Gullari xushbo‘y, 
odatda ikki jinsli, kamdan kam bir jinsli, barg 
qo‘ltiqlarida yakka yoki uchtagacha guruh bo‘lib 
joylashadi. Tojbargi dastlab oq, so‘ngra yozilgan 
sari sarg‘ish tus oladi. Changchilari barcha 
gullarda ko‘p sonli, ammo urg‘ochi gullarda 
ular steril holatda bo‘ladi. Mevalari uzunchoq-
tuxumsimondan 
sharsimongacha, 
odatda 
diametri 5-6 sm gacha bo‘ladi, rangi jigarrang, 
tuk bilan qalin qoplangan. Eti yashil, kamdan-
kam sariq, oq yoki qo‘ng‘ir. Urug‘lari mayda, 
qora yoki to‘q binafsharang [10].
N.Kozakning 
[2010] 
yozishicha, 
aktinidiya mevalarini shubhasiz tabiiy vitaminlar 
konsentrati deb atash mumkin. Masalan, 
askorbin kislotasi miqdori bo‘yicha Aktinidiya 
kolomikta apelsin, limon, shirin qalampir 
va qora smorodinadan ustun turadi. Uning 
tarkibida (100 g mevada) 1500 mg dan ortiq 
askorbin kislotasi mavjuddir, bu vaqtda eng 
yaxshi qora smorodina navlarida uning miqdori
300 mg dan oshmaydi (100 g mahsulotda). 
Aktinidiya mevalari V guruhiga mansub 
vitaminlarga ham boy hisoblanadi. Yaxshi 
pishgan mevalar tarkibida В1, В2, В4, В6, 
В9, РР vitaminlari, makro va mikroelementlar, 
kletchatka, flavonollar, oshlovchi va bo‘yoq 
moddalar qayd etilgan. Aktinidiyaning barcha 
turlaridagi biologik faol moddalar inson 
oshqozon-ichak traktiga yaxshi ta’sir ko‘rsatadi, 
ovqat hazmini, ayniqsa go‘shtning hazm 
bo‘lishini engillashtiradi.
Ta’kidlash 
joizki, 
respublikamiz 
aholisining ushbu qimmatli mevaga bo‘lgan 
talabi faqatgina import hisobidan qondirilmoqda. 
Biroq, mamlakatimiz tuproq-iqlim sharoiti 
kivi yetishtirish uchun to‘la mos bo‘lib, uni 
mamlakatmiz sharoitda yetishtirishni yo‘lga 
qo‘yish, uning istiqbolli navlarini introduksiya 
qilish dolzarb vazifalardan biri bo‘lib, u 
respublikamizning o‘zida tannarxi arzon meva 
yetishtirish hamda ushbu mevani import qilishda 
sarflanayotgan valyutani tejab qolish imkonini 
beradi.