O’zbekiston xalqaro islom akademiyasi

3. Xalqaro turizm bozorining mintaqaviy xususiyatlari va rivojlanish tendensiyalari

Hozirgi pandemiya turizm sanoatiga raqamlashtirish va IT (informatsion texnologiyalar)ni - joriy qilish naqadar muhimligini yana bir bor tasdiqladi. Shubhasiz, O‘zbekistonda ham bu yo‘nalishda faol ishlar olib borilmoqda. Masalan, sayyohlar, tadbirkorlar va yosh startaperlar uchun alohida yo‘nalishlar bo‘yicha online.tourism.uz sayti yaratildi.

Shuningdek, pandemiya sabab o‘z sayohatini 2021 yilga qoldirishga to‘g‘ri kelgan mamlakatning bo‘lajak mehmonlari uchun «Online Uzbekistan» va “Uzbekistan360” resurslarida virtual sayohatlarni tashkil etildi. Bu ularga mamlakatimizdagi diqqatga sazovor maskanlar bilan onlayn tanishish imkonini beradi.
Umuman olganda, O‘zbekiston xavfsiz turizmning yangi tizimini yo‘lga qo‘ymoqda va uning qoidalari turizm sanoatining barcha ishtirokchilari uchun ortiqcha tashvish uyg‘otmaydi. Bir vaqtning o‘zida tizim turistik sayohatlarning barcha bosqichlarida kasallikning oldini oluvchi aniq va samarali jihozlarni taklif etishi kutilmoqda.
Hozirgi kunda jahon turizmining eng xarakterli tendensiyalari - bu turistik mahsulotni diversifikatsiya qilish, yangi sayyohlik yo'nalishlarini qidirish, turistik sayohatlarning o'rtacha davomiyligini qisqartirish, turar joy va transportning alternativasini tanlash, shuningdek umumiy narx bosimi. So'nggi yillarda dunyoda shunday tendensiya mavjudki, qo'shni davlatlarga yoki eng yaqin mintaqalar mamlakatlariga sayohatchilar sonining o'sish sur'ati uzoq mamlakatlarga sayohat qilganlar sonidan oshib ketadi. Ba'zi ekspertlar buni dunyodagi doimiy siyosiy ziddiyatlar va ba’zi mamlakatlardagi urush tahdidi bilan, boshqalari - ta'tilning buzilishi tufayli yiliga turistik sayohatlar sonining ko'payishi bilan bog'lamoqdalar. Turistik talab bozorida ham, turistik taklif bozorida ham raqobatni kuchaytirish jahon turizmining rivojlanishidagi muhim tendensiyalardan biridir. Turizmni rivojlantirishning strategik siyosati uchun Yevropada ro'y berayotgan demografik tendensiyalarni hisobga olish muhim ahamiyatga ega. Hozirgi vaqtda statistika Yevropaning rivojlangan mamlakatlarida keksa aholi ulushining doimiy o'sib borayotganidan dalolat beradi, ayni paytda mehnatga layoqatli aholi soni stabil turg’unlikni aks ettirmoqda. Natijada, sayyohlik bozorining ma’lum segmenti uchun mo'ljallangan turistik mahsulotga talab ortib bormoqda. So'nggi yillarda himoya choralarini kuchaytirish bo'yicha aniq tendensiya kuzatildi. Umuman Yevropada odamlarning turmush darajasi va ularning ta'lim darajasi nisbatan yuqori. Bu omillar qit'adagi ekologik muammolarga e'tibor kuchayganligini tushuntiradi. Rivojlanishning qiziqarli tendensiyalaridan biri xalqaro turizm milliy va diniy xususiyatlarini hisobga olgan holda turizmni rivojlantirish uchun maxsus sharoitlar yaratish (turar joy, transport, ovqatlanish, sayohat dasturlari va boshqalar) bo'lishi mumkin.
Boshqa tendensiya yevropaliklarning ko'pchiligi aholi zich joylashgan shaharlashgan hududlarda yashashi bilan bog'liq. Bu asosan qishloq sayyohligi, qisqa muddatli dam olish, yuqori mavsumdan tashqari dam olish, turizmning faol turlari, ta'lim maqsadida boshqa shaharlarga qisqa muddatli sayohatlar, mehmonxonalarda emas, balki o'z-o'ziga xizmat ko'rsatadigan kvartiralar va boshqa turar joylar bilan sayohatlar tanlash yo'nalishidagi sayyohlik imtiyozlarini shakllantiradi. Oldinga nazar tashlasak, dunyo kashf etilib, yangi sayyohlik joylari kamayib borar ekan, uzoqroq, taniqli bo'lmagan va borish qiyin bo'lgan joylar tendensiyasi oshishi kutilmoqda. Shu bilan birga, axborot texnologiyalarining rivojlanishi va aholi daromadlariga nisbatan turistik sayohatlar narxlarining umumiy pasayishi sayyohlar sonining ko'payishiga davom etayotgan globallashuv jarayoniga katta hissa qo'shmoqda. Ma'lumki, globallashuv bilan birga bir xillik keladi¹¹. Shunday qilib, ko'p odamlar sayyohlik markazlariga sayohatni afzal ko'rishadi, bu esa ko'ngil ochish va ob -havo yaxshi bo'lishini kafolatlaydi. Hozirgi vaqtda sayyohlik bozorining faqat bitta segmentining ehtiyojlarini qondiradigan ko'plab kurortlar mavjud. Shunday qilib, umumiy tendensiya turistik imtiyozlarning qutblanishi, bir tomondan, rivojlangan sayyohlik mamlakatlarida ommaviy turizmning mavqeini mustahkamlashi bilan tavsiflanadi, boshqa tomondan, individual yoki ixtisoslashgan turistik mahsulotga talabning ortishi bilan tavsiflanadi. Bu turizmni rivojlantirayotgan mamlakatlardan turistik mahsulotlarning ustuvor turlarini ajratib ko'rsatishga va ularning narxi va sifatining maqbul nisbatiga erishish uchun sharoit yaratishga qaratilgan doimiy faol harakatlarni talab qiladi. Turizm sohasida davlat siyosatini amalga oshirayotganda, ko'pchilik mamlakatlarning milliy turistik ma'muriyatlari dunyodagi turizmni rivojlantirish prognozini hisobga oladi, bu Jahon sayyohlik tashkiloti (UNWTO) tomonidan tuzilgan - eng yirik hukumatlararo tashkilot. Birlashgan Millatlar Tashkilotining ixtisoslashgan agentligi bo’lib u 153 mamlakatni o'z ichiga oladi. Shu bilan birga, shuni ta'kidlash kerakki, sayyohlik mahsuloti va sayyohlik infratuzilmasini ilgari surish bo'yicha investitsiyalarning maksimal ko'rsatkichlari ushbu mablag'larning bir necha yillik doimiy sarmoyalaridan keyin paydo bo'lganda, kumulyativ effekt bilan tavsiflanadi. Xususiy biznes o'z mamlakatining notijorat imidjini reklama kampaniyasini o'tkaza olmaydi, chunki u faqat o'z mahsulotini reklama qiladi va sotadi¹². Shunday qilib, tashrif buyurish uchun qulay bo'lgan mamlakat qiyofasini yaratish vazifasi - bu faqat davlat vazifasi bo'lib, uni jahon amaliyoti tasdiqlaydi. Turizmni rivojlantirish bo'yicha dunyoda yetakchi o'rinlarni egallaganiga qaramay, Buyuk Britaniya va Ispaniya davlat byudjeti tomonidan har yili keladigan mos ravishda 50,9 va 96,2 million yevro, faqat kelayotgan sayyohlar oqimini ko'paytirish maqsadida, o'z milliy sayyohlik mahsulotlarini ilgari surish uchun ajratiladi. Turizm resurslariga ega bo'lgan va turizmni rivojlantirishga intilayotgan Yevropa mamlakatlarining ko'pchiligi o'z mamlakatlarini jahon bozorida ilgari surish uchun katta mablag 'sarflaydilar, bu o'rtacha yiliga 31,7 million yevroga yaqin. Mamlakatning sayyohlik imkoniyatlari uchun keng ko'lamli reklama kampaniyasi xorijiy va mahalliy sayyohlar sonining ko'payishiga, shu bilan birga, mamlakat iqtisodiyotiga tushumlarning ko'payishiga yordam beradi. Bundan tashqari u, turizmning muhim multiplikatorlik ta'sirini, u bilan bog'liq sohalarning rivojlanishini hisobga olishi muhimdir. Reklama kampaniyasi olib kela boshlaydi iqtisodiy ta'sir faqat ma'lum bir minimal chegaradan. Uzoq vaqt davomida o'z turistik mahsulotlarini ommaviy reklama qilish uchun katta mablag 'sarflagan mamlakatlarning tajribasi shuni ko'rsatadiki, nafaqat sayyohlar oqimini ko'paytirish, balki mavjud turg'unlikni saqlash uchun ham sarmoya kiritish kerak. Faqat yaxshi qurilgan davlat strategiyasi asosiy maqsadli bozorlarga yo'naltirilgan va doimiy bo'lib, kiruvchi va ichki turizmni iqtisodiyotning daromadli qismiga aylantirish imkonini beradi. Xalqaro turistlarning kelishini ko'paytirish maqsadida, UNWTO vakili bo'lgan jahon sayyohlik hamjamiyati kelgusi o'n yil mobaynida mamlakatlar oldida turgan quyidagi asosiy vazifalarni ishlab chiqdi: umumiy mas'uliyatni oshirish va davlatlar hukumatlari tomonidan muvofiqlashtirish rolini oshirish. turizmni rivojlantirish; xavfsizlik choralarini ta'minlash va sayyohlarni zarur ma'lumotlar bilan o'z vaqtida ta'minlash; turizm sohasida davlat siyosatining rolini oshirish; davlat-xususiy sheriklik rolini kuchaytirish; turizmni rivojlantirishga, birinchi navbatda, sayyohlik mahsulotini ilgari surish va turizm infratuzilmasini rivojlantirishga davlat sarmoyalari zarurligi shular jumlasidandir.
Jahon turizm tashkiloti karantindan keyin turizm butun dunyoda qayta tiklana boshlaganini ma’lum qildi. Bir necha oy davom etgan inqiroz va qulashlardan keyin turizm sohasi dunyoning ayrim davlatlarida qayta tiklana boshladi. Bu haqda BMTning Jahon turizm tashkiloti (UNWTO) ma’lumot bergan.
Turizm dunyoning ko‘plab mamlakatlarida, xususan, yerning shimoliy yarim sharida asta-sekin qayta tiklanmoqda. Ayrim davlatlardagi xalqaro sayohatlarga qo‘yilgan taqiq ham saqlanib turibdi, turizm esa pandemiya tufayli eng ko‘p zarar ko‘rgan sohalardan biri bo‘lib qolmoqda.
UNWTO mamlakatlarning hukumatlariga murojaat qilib ulardan millionlab xodimlar band bo‘lgan, ayrim davlatlarda iqtisodiyotning asosi bo‘lgan sohani qo‘llab-quvvatlashni so‘ragan.
“Turizmning qayta tiklanishi davlatlar uchun asosiy yo‘nalishlardan biriga aylanishi va soha xavfsizligi ta’minlanishi lozim. Ular turizmni iqtisodiy jihatdan qo‘llab-quvvatlash va uning tiklanishi uchun Yevroittifoq, Fransiya va Ispaniyadagi kabi sharoit yaratishi zarur”, – deya ta’kidlaydi UNWTO bosh direktori Zurab Pololikashvili. Tashkilot aprel oyida turistik sayohatlar butun dunyoda 97 foizga qisqargani, martda esa ushbu ko‘rsatkich 55 foizni tashkil qilganini eslatgan. 2020-yilning yanvar – aprel oylari davomida sayohatlar soni 44 foizga qisqarishi oqibatida turizm sohasi 195 milliard dollar zarar ko‘rgan.
Bunda ayniqsa Osiyo – Tinch okeani mintaqasi katta zarar ko‘rgan, hududga qilinadigan sayohatlar yanvar – aprel oylarida 51 foizga qisqargan. Yevropa bu borada ikkinchi (44 foizga), keyingi o‘rinlarda Yaqin Sharq (40 foizga), Amerika qit’asi davlatlari (36 foizga) va Afrika (35 foizga) pasaygani qayd etilgan.
May oyi boshida tashkilot 2020-yilning qolgan qismida turizm sohasini kutayotgan uchta ssenariyni e’lon qilgan. Ularda davlat joriy etgan cheklov choralari tufayli turistlar oqimining 58 – 78 foizga pasayishi taxmin qilingan.
COVID-19 pandemiyasi sabab xalqaro turistik sayohatlar 1,1 milliarddan 850 milliongacha, soha moliyaviy zarari esa 910 milliarddan 1,2 trillion dollargacha kamayadi. Turizmda 100 – 120 million ish o‘rni xavf ostida qolgani ta’kidlanmoqda
Shu bilan birga, sayyohlarga O‘zbekistonda sayohat qilishdagi ko’plab noqulayliklar bartaraf etildi. O‘zbekiston Respublikasi IIV xavfsiz turizmning ta’minlashni muvofiqlashtirirsh boshqarmasi qoshida yagona “Call -markazi” o‘z faoliyatini boshladi. “Call -markazi” ga “1173” raqamni terib murojaat qilish mumkin. Bundan tashqari, ushbu raqamga, respublikaning istalgan hududidan telefon qilish mumkin bo’lib call-markazning asosiy vazifalariga, telefon orqali sayyohlarning murojaatlarini qabul qilish va ularga tezkor tarzda ichki ishlar organlarining vakolati doirasida zarur yordam ko‘rsatishni tashkil etishdir. Call-markaz, zamonaviy jihozlar bilan jihozlangan va Toshkent shahri IIBB, Toshkent, Buxoro, Samarqand, Surxondaryo, Qashqadaryo va Xorazm viloyatlarining Ichki ishlar bo‘limlari mintaqaviy xavfsiz turizmni ta’minlash boshqarmalarining navbatchi qismlari bilan bog‘langan
2020-yil 19-iyunda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev “Turizm sohasini sanitariya-epidemiologik xavfsizlikning kuchaytirilgan rejimi talablariga qat‘iy rioya qilgan holda rivojlantirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qarorni imzoladi.
Mamlakat iqtisodiyoti va ichki turizm sanoatini qo‘llab-quvvatlash uchun muhim bo‘lgan ushbu hujjat O‘zbekiston dunyoga eng xavfsiz sayyohlik yo‘nalishi sifatida ochilayotganligini tasdiqlaydi. Sayyohlar uchun O‘zbekistonda qulay va xavfsiz bo‘lishiga ta’sir qiluvchi asosiy chora-tadbirlar quyidagilardan iboratdir:
Turistlar uchun xavfsiz sharoitlarni yaratish maqsadida, O‘zbekistonda "Uzbekistan. Safe travel GUARANTEED" loyihasi ishlab chiqildi. U sayyohlar uchun jahon andozalariga asoslangan yangi sanitariya-epidemiologik xavfsizlik tizimidir. Ya’ni, sayyoy mamlakat bo‘ylab maksimal xavfsiz sayohat qilishi mumkin bo‘lib, barcha turizm ob’yektlarida sanitariya-gigiyena standartlarining yagona talablari joriy etiladi.
Yangi qarorga muvofiq, sayyohlarning O‘zbekistonda xavfsiz qolishini ta’minlash bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar ishlab chiqilmoqda. Masalan, agar chet ellik sayyoh O‘zbekistonga safari paytida COVID-19 bilan kasallansa, uning davolanishiga 3000 AQSH dollargacha kompensatsiya ajratilishi belgilangan edi.
Shuningdek, O‘zbekistonda tibbiy turizmni rivojlantirish bo‘yicha "Uzbekistan – hope and healing land" — "O‘zbekiston — umidli va shifobaxsh zamin" dasturi ishlab chiqilmoqda. Ushbu loyiha doirasida chet el fuqarolariga ko‘rsatiladigan tibbiy xizmat turlari tizimlashtirilib kengaytiriladi. Pandemiya paytida chet ellik sayyohlarni qabul qila oladigan barcha sog‘liqni saqlash muassasalarining yagona reestri yaratiladi.
Xorijlik sayyohlarni O‘zbekiston mintaqalari tarixi bilan tanishtirish uchun, misol tariqasida, Andijon xalqaro aeroportiga taniqli davlat arbobi, buyuk shoir va sarkarda, Amir Temur avlodi Zahiriddin Muhammad Bobur nomi berilgan¹³. Ayni paytda "Chorvoq" erkin turistik zonasi, Jizzax, Navoiy va Buxoro viloyatlaridagi, xususan, Zomin tumanidagi zonalarda pandemiya sharoitida infratuzilmani takomillashtirish va yangi sayyohlarni qabul qilishga tayyorgarlik ko‘rish ishlari olib borilmoqda.
O‘zbekistonda yangi "Uzbekistan – my second home" – "O‘zbekiston – mening ikkinchi uyim" immigratsion vizasi ishlab chiqilmoqda. Mamlakat hukumatiga ikki oy ichida chet el fuqarolarining O‘zbekistonda yashashlari uchun immigratsion vizalarning yangi turini ishlab chiqish rejasini ishlab chiqish topshirildi. Viza yuqori daromadli, yuqori akademik bilimlarga, yaxshi hayotiy ko‘nikma va qobiliyatlarga ega bo‘lgan shaxslarga beriladi.
2020-yil kuz mavsumida COVID-19ga qarshi kurashish bo‘yicha Respublika komissiyasining qaroriga binoan, "yashil" va "sariq" zonalarda mehmonxonalar va boshqa turistik xizmat ko‘rsatish punktlari faoliyatiga quyidagi sanitariya sharoitlari hisobga olingan holda ruxsat etilgan edi:

• 
  Xonalar, konferens-zallar, kutish xonalari, zinapoyalar, liftlar, sanitariya-gigiyena punktlari har 8 soatda, umumiy foydalanishdagi buyumlar va moslamalar har 2 soatda dezinfeksiya qilinadi;
  
• 
  Umumiy foydalanish joylari (liftlar, sanitariya-gigiyena punktlari, valyuta ayirboshlash shoxobchalari va umumiy ovqatlanish joylari)ni antiseptik vositalar bilan ta’minlash. Bu yerda bir necha tillarda doimiy ravishda qo‘llarni dezinfeksiyalash zarurligi to‘g‘risida ogohlantiruvchi belgilar bo‘lishi lozim.
  
• 
  Tana haroratini muntazam ravishda o‘lchash va mehmonxonaga kiraverishda tashrif buyuruvchilarning qo‘llarini zararsizlantirish, mehmonxona xodimlari va mehmonlarini individual vositalar (niqoblar, qo‘lqoplar, antiseptiklar) bilan ta’minlash.
  
• 
  Bir xonada 2 kishidan ko‘p bo‘lmasligi, bitta oila vakillari soni 3 nafardan oshmasligi kerak.
  
• 
  Mehmonxona tibbiy xodimlarining uzluksiz ishlashi kabilar.