«O‘zbekiston temir yo‘llari» aksiyadorlik jamiyati toshkent temir yo‘l muhandislari instituti

NAZORAT SAVOLLARI
: 
1.
 
Konstruksiyalarning yoriqbardoshligi bo‟yicha qanday toifali talablar ko‟yiladi? 
2.
 
Yorilishga chidamlilikka qo‟yiladigan asosiy talablar nimadan iborat? 
3.
 
Yoriqlar paydo bo‟lishiga hisoblash kuchlanganlikning qaysi bosqichiga asoslangan. 
4.
 
Yoriqlar paydo bo‟lishiga hisoblash. 
5.
 
Yoriqlar ochilish enini hisoblash kuchlanganlikning qaysi bosqichiga asoslangan? 
6.
 
Yoriqlar ochilish enini hisoblash. 

---

249 
 
25 – MA’RUZA 
METALL KONSTRUKSIYALARI. PO‘LAT MARKALARI. SORTAMENT. 
Reja: 
1.
 
Metall konstruksiyalar va ularning tasniflanishi. 
2.
 
Po’latning markalari va xossalari. 
3.
 
Sortament. 
 
Po‟lat konstruksiyalar va ularning tasniflanishi 
Po‟lat  yoki  alyuminiy  qotishmalardan  tayyorlangan  metall  konstruksiyalar  temirbeton 
konstruksiyalarga  qaraganda  nisbatan  kichik  massaga,  tayyorlash  va  montaj  qilinishiyetarli 
darajada  oddiy,  biroq,  chirishga  tez  chalinishi  tufayli  oshirilgan  foydalanish  chiqimlariga  ega 
bo‟ladi.  Bu  ularni  himoya  qilish  uchun  vaqti–vaqti  bilan  bo‟yash,  rux  bilan  qoplash,  emal, 
plastmassa  yoki  sof  alyuminiydan  himoya  qoplamalar  qoplash  kabi  tadbirlar  ko‟rishni  taqozo 
etadi.  Konstruksiyalarning  shakli  chirish  sodir  bo‟lishiga  imkon  tug‟diradigan  suv  va  kir 
ko‟tarishiga yo‟l qo‟ymasligi kerak. 
Po‟lat  konstruksiyalar  oraliqlari  katta  (isitiladigan  binolarda  30  m  va  undan  ortiq), 
balandligi  ulkan  va  ko‟p  yuk  ko‟taradigan  ko‟prik  krani  bo‟ladigan  sanoat  binolari  qurishga 
ishlatiladi.  Po‟lat  konstruksiyalar  oraliqlari  katta  jamoat  binolari  (ko‟rgazma  pavilonlari), 
osmono‟par  imoratlar,  minorali  inshootlarga,  listlangan  konstruksiyalar  esa  rezervuarlar, 
gazgolderlar,  bunkerlar,  truboprovodlar  va  shunga  o‟xshashlarga  ham  ishlatiladi.  Namunaviy 
bo‟lmagan  qurilishning  alohida  obektlarini  ko‟tarishda,  texnik  uskunalash  uchun  ish 
maydonchasi  qilishda,  mavjud  binolarni  rekonstruksiyalashda  po‟lat  konstruksiyalar  ishlatish 
maqsadga muvofiq bo‟ladi. 
Iqtisodiy  jihatdan  samarali,  termik  usul  bilan  yanada  pishiqlangan  po‟latlarni,  shu 
jumladan, tarkibida ligerlovchi tanqis elementlar bo‟lmaydigan va oquvchanlign 295–300 MPa 
bo‟ladiganlarini qurilishda joriy qilish bo‟yicha katta ish bajarilgan. 
 Metall konstruksiyalarga ishlatiladigan materiallar 
Qurilish  konstruksiyalarida  foydalaniladigan  po‟lat  plastik  bo‟lishi  va  yaxshi 
payvandlanishi kerak. Ximiyaviy tarkibi va mexanik xossalariga qarab qurilishbop po‟latlar bir–
biridan quyidagicha farqlanadi: 
sifati  oddiy  kam  uglerodli  po‟lat.Uning  mexanik  xossalari  asosan  tarkibidagi  uglerodga 
bog‟liq  bo‟ladi.  Odatda,  bunday  po‟latning  tarkibida  og‟irlik  hisobida  0,1–  0,22%  uglerod 
bo‟ladi; 

---

250 
 
past  ligerlangan  po‟lat.  Bu  xil  po‟latning  tarkibida  pishiqlikni  oshiradigan  kimyoviy 
elementlar:  marganes,  kremniy,  xrom,  nikel,  mis  bo‟ladi.  Bu  qo‟shimchalardan  po‟latning 
pishiqligi, plastik xossalari va chirishga chidamliligi ortadi.