«O‘zbekiston temir yo‘llari» aksiyadorlik jamiyati toshkent temir yo‘l muhandislari instituti

Yoriqlar ochilish enining hisobiy sxemasi 
 
15.1–rasm. Yoriqlar ochilish enini hisoblashga doir: a–element cho‟zilgan zonasining 
deformasiyasi, b–yoriqli kesim hisobiy sxemasi 
Oquvchanligi  fizik  chegarali  armatura  va  hamma  turdagi  betonlar  uchun  ξ
R
  qiymati 
jadval 18 va 19 [5] da berilgan. 
Egiluvchi  unsurlarning  normal  kesilishi  mustahkamlikka  hisoblash,  temirbeton 
qurilmalarining  ishonchli  ishlashini  kafolatlovchi,  tayyorlanish  jarayoni,  transportirovka  qilish 
va  yig„ish,  shuningdek,  binoning  xizmat  qilish  muddatini  aniqlash,  unsurlarning  ko„ndalang 
kesim  o„lchamlarini  va  cho„zilgan  ishchi  armaturaning  ko„ndalang  kesim  yuzasini  aniqlashdan 
iboratdir. 

---

246 
 
Normal  kesimning  mustahkamligini  statistik  va  dinamik  yuklarning  temirbeton 
qurilmalariga  hisobiy  ta‟siridan  olingan  hisoblash  zo„riqish  deb  hisoblanadi.  Normal  kesim 
bo„yicha  egiluvchi  unsurlarni  mustahkamlikka  hisoblash  chegaraviy  holatni  hisoblashdagi  1 
guruhga kiradi. Kesim mustahkamligini hisoblash asosiga quyida keltirilganlar kiradi: 
-
 
unsurlarning hisoblanayotgan kesimidagi ichki kuchni uning buzilish darajasi uchun 
aniqlanadi; 
-
 
cho„zilgan  betondagi  darzlar  bo„lgan  kesim  ko„rib  chiqiladi,  cho„zilishdagi 
betonning qarshiligi hisobga olinmaydi; 
-
 
beton  siqilishidagi  qarshiligi  kuchlanish  deb  olinadi,  R
v
  ga  teng  va  kuchlanish 
epyurasini to„g„ri burchakli deb qabul qilinadi; 
-
 
armaturadagi cho„ziluvchi kuchlanish o„zining hisoblangan qarshiligidan R
s
 dan ko„p 
bo„lmagan holda qabul qilinadi. 
Unsurlarning  normal  kesimidagi  kuchlanishni  aniqlash  statistik  hisoblab  bo„lmas  vazifa 
deb hisoblanadi, shuning uchun qidirilayotgan to„rtta qiymat (A, R
v
, A) lardan faqatgina ikkita 
statik  tenglamadan  foydalanish  mumkin:  ΣM=0  va  ΣN
x
=0.  SHuning  uchun  normal  kesilish 
hisoblash taxminiy bajariladi, ya‟ni to„rtta noma‟lumdan uchtasi berilgan – v, h, R
v
, va R
s
 yoki 
A
s
, R
s
 va R
v
. 
Ko„pgina  holatda  egiluvchi  unsurlar  zo„riqtirilgan  va  zo„riqtirilmagan  armaturalar  bilan 
o„zaklangan bo„lishi mumkin, shunga binoan cho„zilgan (S) va siqilgan 
(S)
 
hisoblangan  kesim  yuzasi  (rasm  9.6).  Bunda  siqilgan  qismdagi  armaturaning  oldindan 
zo„riqtirish unsurlarning buzilishida so„nmagan bo„lishi mumkin. 
Oldindan  zo„riqtiruvchi  kuchning  so„nmagan  qismi  siqilganqismdagi  betonni  siqishda 
davom etadi va u unsurlarning ko„tarish qobiliyatini pasaytirish mumkin. SHuning uchun beton 
siqilishidagi kuchlanish tashqi yuk ta‟siridagi siqilishdagi kuchlanish bilan jamlanadi. 
Hisoblash  formulasini  olish  sxemasini  quyidagi  ko„rinishda  tasavvur  qilish  mumkin: 
kesimdagi egiluvchi unsurlarda maksimal egilish momenti bilan hayolan unsurlarni ikki qismga 
bo„luvchi  kesim  olamiz.  Bir  qismini  ko„rib  chiqish  uchun  qoldiramiz,  boshqa  qismini  tashlab 
yuboramiz,  uning  qolgan  qismga  ta‟sirini  siqilgan  betondagi  kuchlanishni  va  armaturaning 
ko„ndalang kesimidagi og„irlik markazini epyuraning og„irlik markaziga binoan ichki kuchlanish 
bilan almashtiramiz. 
To„sindan  qirqib  olingan  oddiy  o„zaklangan,  oldindan  zo„riqtirilgan  armaturali  unsurni 
ko„rib chiqamiz. Bu unsurga chap tomondan ichki kuchlanish ta‟sir qiladi. (yuqorida ko„rsatilgan 
dastlabki shartlar hisobga olganda NDS ning III bosqichi). 
Normal  kesim  mustahkamligini  istalgan  simmetrik  ko„rinishda  aniqlovchi  hisoblash 
formulasi ikki sharoitdan kelib chiqib unsurlarning muvozanatining chegaraviy holati  ΣM=0 va 

---

247 
 
ΣN
x
=0.  Bu  erda  va  keyin  ΣM=0  –  egilish  tekisligiga  normal  va  cho„zilgan  armatura  bo„yicha 
teng  ta‟sir  etuvchi  kuch  qo„yilgan  nuqtadan  o„tuvchi  o„qqanisbatan  ikki  kuch  momenti 
yig„indisi;  ΣN
x
=0  –  gorizontal  o„q  bo„yicha  hisoblanayotgan  kesimning  proeksiya  kuch 
yig„indisi. 
Qo„sh  armaturali  unsurlar  bu  –  shunday  unsurlarki,  ularga  armaturani  hisoblashlar 
bo„yicha cho„zilgan va siqilgan qismlarga o„rnatiladi. 
Siqilgan  qismda  beton  mustahkamligi  etarlicha  bo„lmasa,  ya‟ni