«O‘zbekiston temir yo‘llari» aksiyadorlik jamiyati toshkent temir yo‘l muhandislari instituti

3.
 
Hisoblashning asosiy qoidalari. 
4.
 
Bo’ylama kuchlar ta’siridagi elementlar. 
 
Chegaraviy holatlar 2-guruhi bo‟yicha hisoblash. 
Chegaraviy  holatlarning  ikkinchi  guruhi  bo’yicha
 
bajariladigan 
hisoblar 
konstruksiyaning  me‟yoridan  ortiqcha  deformatsiyalanishi  (solqilik,  burilish  burchaklari)  va 
tebranishlarni oldini oladi, yoriqlarning paydo bo‟lishi, rivojlanishi va yopilishini tartibga soladi. 
Ikkinchi guruh bo‟yicha egilishga hisoblaganda, me‟yoriy yuklardan hosil bo‟lgan egilish 

 me‟yorda ko‟rsatilgan ruxsat etilgan f dan ortib ketmasligi kerak. 

 f/

n
. 
 
 
 
 
 
(1) 
Bundan  tashqari  temirbeton  konstruksiyalar  ularning  yoriqbardoshligiga  qo‟yiladigan 
talablarga muvofiq yoriqlar paydo bo‟lishiga hisoblanadi. 
T 

 T
crc
. 
 
 
 
 
 
(2) 
Yoki yoriqlar ochilishiga 
a
crc  

 [
a
crc
] 
 
 
 
 
 
(3) 
Konstruksiyalarni  chegaraviy  holatning  birinchi  guruhi  bo‟yicha  hisoblash  ularning 
hamma bosqichida (tayyorlash, tashish, montaj qilish yoki qurish va foydalanish (ekspluatatsiya 
qilish)) olib boriladi. 
Temirbeton konstruksiyalarning yoriqbardoshligi. hisoblashning asosiy qoidalari. 
Temirbeton  konstruksiyalarini  loyihalaganda  ularning  mustahkamligi  va  ustivorligini 
taminlash bilan birga, ularning bikirligi va yorilishbardoshligiga ham e‟tibor beriladi. 
Birinchi  bosqichda  yorilishga  qarshilik  ko‟rsatish,  ikkinchi  bosqichda  yoriqning 
kengayishiga  qarshilik  ko‟rsatish  –  elementning  yorilishbardoshligi  (treshinostoykost)  deb 
ataladi.  U  konstruksiyaning  ishlash  va  ekspluatasiya  qilish  sharoiti  hamda  qo‟llaniladigan 
armatura xiliga (uning chirishga chidamliligiga) bog‟liq bo‟lib, uch toifaga bo‟linadi: 
1–toifa – 
yoriqlar paydo bo‟lishiga yo‟l qo‟yilmaydi;  
2–toifa
  –  eniga  cheklangan  uzoq  davom  etmaydigan  (hamma  yuklarning  birgalikdagi 
tasiridan)  yoriqlarning ochilishiga ruxsat etiladi 
a
crcl
, 
keyin bu  yoriqlar ishonchli yopilish sharti 
bilan (qisqa muddatli yuk olingandan keyin);  

---

244 
 
Z–toifa  – 
eniga  cheklangan  uzoq  davom  etmaydigan 
a
crcl
va  uzoq  davom  etadigan 
a
crc2 
yoriqlar ochilishiga ruxsat etiladi. Hamma yuklar tasirida uzoq davom etmaydigan 
a
crcl
, doimiy 
va  uzoq  muddatli  yuklar  tasirida  esa  uzoq  davom  etadigan 
a
sgs2 
yoriqlar  sodir  bo‟ladi. 
Elementlarning  yorilishbardoshligi  va  egilishini  aniqlash  chegaraviy  holatlarning  ikkinchi 
guruhiga kiradi. 
Temirbeton  konstruksiyalarida  yorilishlar  yuk  tasirida,  haroratning  o‟zgarishi  yoki 
betonning kirishishi natijasida hosil bo‟lishi mumkin. Yoriklar elementning bikirligi va uzoqqa 
chidamliligini kamaytiradi. 
Elementlarni  yorilishga  hisoblaganda,  tashqi  kuchlardan  tashqari  oldindan  yo‟qotilgan 
zo‟riqishlar  ham  etiborga  olinadi.  Bunda  normal  va  og‟ma  yorilishlar  alohida  ravishda  ko‟rib 
o‟tiladi. 
Bo‟ylama kuchlar tasiridagi elementlar 
Tashqi  cho‟zuvchi  kuchlar  elementda  o‟q  bo‟ylab  cho‟zilish,  oldindan  uyg‟otilgan 
kuchlanishlar  esa  o‟q  bo‟ylab  siqilishni  vujudga  keltiradi.  Fermaning  ostki  tasmasi,  arka 
tortqichlari,  quvur  yoki  rezervuarlarning  devorlari  va  boshqalar  bunga  misol  bo‟la  oladi.  Ana 
shunday elementlar uchun yorilishbardoshlik sharti quyidagicha ifodalanadi: 
N 

 N
crc
,  
 
 
 
 
(4) 
buyerda N – tashqi yuklardan hosil bo‟lgan bo‟ylama kuch; 
N
crc
 – kesimga tasir etuvchi ichki bo‟ylama kuch (zo‟riqish). 
N
crc
=R
bt,ser
A+2

R
bt,ser
A
s
. 
 
 
 
 
(5) 
Agarelementoldindanuyg‟otilganbo‟ylamakuchbilansiqilsa, 
uholdatashqikuchlarningbirqismianashusiquvchikuchniso‟ndirishgasarfbo‟ladi, yani 
N
crc 
=R
bt,ser
(A+2

A
s
)+P 
 
 
 
 
(6)