«O‘zbekiston temir yo‘llari» aksiyadorlik jamiyati toshkent temir yo‘l muhandislari instituti

METALL KONSTRUKSIYALARNING KLASSIFIKATSIYASI. METALL 
KONSTRUKSIYALARNI HISOBLASHNI CHEGARAVIY HOLATLARI. 
 Reja: 
1.
 
 Metall konstruksiyalarni hisoblashning o’ziga xos–hususiyatlari. 
2.
 
Markaziy cho’zilgan elementlar. 
3.
 
Markaziy siqiladigan elementlar. 
4.
 
Nomarkaziy cho’ziladigan elementlar. 
5.
 
Nomarkaziy siqiladigan elementlar. 
 
Metall konstruksiyalarni hisoblashning o‟ziga xos–hususiyatlari 
Mo‟rt  metallar  uchun,  hamda  konstruksiya  cho‟zilishga  ishlaydigan  hollar  uchun  metall 
oquvchanlik chegarasiga yetgandan keyin ham undan foydalanish mumkin bo‟lganda, me‟yoriy 
qarshilik  qiymati  R
un
  uzilishdagi  vaqtinchalik  qarshilikning  eng  kichik  qiymati  (mustahkamlik 
chegarasi) ga teng qilib olinadi, yani R
yn
= 

i
. Hisobiy qarshilik R
y
  yoki (oquvchanlik chegarasi 
yoki  vaqtinchalik  qarshilik  bo‟yicha)  me‟yoriy  qarshilik  R
u
  material  bo‟yicha  ishonchlilik 
koeffisientiga bo‟lish (

t
> 1) orqali aniqlanadi. Po‟latning har xil markalari uchun 

t
 ning qiymati 
1,025 dan 1,15 gacha bo‟ladi. 
Prokatlangan  po‟lat  va  quvurlardan  tayyorlanadigan  bino  va  inshootlarning  po‟lat 
konstruksiyalarini  loyihalash  uchun  har  xil  kuchlanganlik  holatlardagi  hisobiy  qarshiliklar 
quyidagi  formulalardan  aniqlanadi:  cho‟zilish,  siqilish  va  egilishga  ishlaganda  oquvchanlik 
chegarasi  bo‟yicha  R
y
  =  R
yn 
/

m
;  xuddi  shunday  vaqtinchalik  qarshiligi  bo‟yicha  R
u
=R
un
/

t
; 
siljishga R
g
 = 0,58R
u
; yon tomonining ezilishiga R
p
 = R
un
/

t
. 
Hisobiy qarshiliklarni aniqlashda po‟latning mexanik xossalari (oquvchanlik chegarasi va 
vaqtinchalik qarshiligi) prokatning ko‟rinishi va qalinligiga bog‟liqligini e‟tiborga olish kerak.
 
 Markaziy cho‟zilgan elementlar. 
Bunday  elementlarning  yuk  ostidagi  ishi  to‟laligicha  materialning  cho‟zilishdagi  ish 
diagrammasiga mos keladi. 
Markaziy cho‟zilgan elementlarning asosiy tekshirishi – chegaraviy holatning birinchi guruhiga 
taalluqli mustahkamligini tekshirishdir. 
Markaziy cho‟zilgan elementdagi kuchlanish 

=N/A
n

R
y

s
,  
 
 
 
(1) 
 

---

260 
 
bunda N – hisobiy yuklardan elementdagi kuch; A
p
–kuchsizlanishni chiqarib hisoblangan 
tekshiriladigan  element  ko‟ndalang  kesimining  yuzasi  (netto  kesim  yuzasi);  R
y
  –  hisobiy 
qarshilik; 

s
 – ish sharoiti koeffisienti. 
(1)  formula  bo‟yicha  hisoblash  kam  uglerodli  va  o‟ta  mustahkam  po‟latdan  tayyorlangan 
elementlar kuchsizlangan kesimida plastik deformasiyalar taraqqiyotidan ogoh beradi
4
. 
Metall oquvchanlik chegarasidan keyin ham ekspluatasiya qilish mumkin bo‟lgan, R
u
/

i
> 
R
y 
munosabatli  po‟latdan  tayyorlangan  konstruksiya  elementlarining  cho‟zilishdagi 
mustahkamligi quyidagi formula bo‟yicha bajariladi 

 = N/A
n

s
 /

i
,