«O’zbеkiston tеmir yo’llari» aj toshkеnt tеmir yo’l muhandislari instituti hayot faoliyati havfsizligi kafedrasi

 
 
 
5-LABORATORIYA ISHI 
 
 
 
ISHLAB CHIQARISH KORXONALARIDAGI ZARARLI 
MODDALAR MIQDORINI UG-2 GAZOANALIZATORIDA 
ANIQLASH
Ishdan maqsad:
Ish zonasidagi zararli gaz va bug’larning 
kontsentratsiyasini aniqlash va ishlab chiqarish xonalaridagi havo 
muhitining tozaligiga baho berishni talabalarga o’rgatish 
Umumiy ma`lumotlar.
Temir yo’l transporti korxonalaridagi ishlab 
chiqarish jarayonlarida sex havosiga inson organizmiga zararli bo’lgan 
gaz, chang va boshqa moddalar ajralib chiqadi. Inson bunday havodan 
nafas olganda bu moddalar ko’zga, nafas olish yo’llariga, o’pka 
faoliyatiga,teriga ta`sir qiladi va turli kasalliklarni keltirib chiqaradi. 
Sexlardagi havoning tozaligi ishchilar salomatligini saqlashda katta 
ahamiyat kasb etadi. Shuning uchun bu gazlarning miqdorini, turini 
aniqlash va sanitar me`yorlar bo’yicha solishtirish hamda ularni yo’l 
qo’ysa bo’ladigan kontsentratsiyasini aniqlash muhim vazifalardan biridir. 
Ma`lumki, ko’pgina zararli moddalar harorat oshishi bilan suyuq va 
qattiq xolatdan bug’ yoki gaz xolatiga o’tadi va nafas olish a`zolari orqali 
inson sog’ligiga salbiy ta`sir ko’rsatadi. Nafas olish a`zolari orqali o’tgan 
zararli gazlar havo bilan qonga so’riladi. Bu esa ushbu gazlarning inson 
organizmiga salbiy ta`sirini boshqa yo’llar bilan ta`siriga nisbatan 20 marta 
ko’proqdir. Masalan avtomobil yoqilg’isi uy haroratida 1m yuzadan 
400gr,/soat tezlik bilan bug’lanadi. Shu sababli boshqa neft mahsulotlariga 

---

29 
nisbatan kuchli zaharlanishga olib keladi. Аgar havo tarkibida benzin 
bug’larining miqdori 3-4g/m bo’lsa, bunday sharoitda 2-3 daqiqadan keyin 
insonda kuchli yo’tal boshlanadi, ko’zi yoshlanib yurish muvozanati 
buziladi. Benzin bug’larining miqdori 30-40g/m bo’lsa inson 3-4 
nafasdayoq xushidan ketadi va u kuchli zaharlanadi. Bundan tashqari 
ayrim tenologik jarayonlar vaqtida ajralib chiqadigan oltingugurt va 
ammiak gazlari ham xavfli xisoblanadi, ularning ma`lum miqdordagi 
konsentratsiyasi portlashga va yong’inga olib kelishi mumkin. 
Ishlab chiqarish sanoatida, kimyo va matbaa korxonalarida, oyoq-
kiyim va tikuvchilik fabrikalarida, mahsulotlarga dastlabki ishlov berish, 
mahsulotlarni tayyorlash, pardozlash jarayonlarida ko’plab ximiyaviy 
zararli gazlar ajralib chiqadi. Ularga sulfat kislotasi, xlorid va sirka 
kislotalari,o’yuvchi natriy, nitrobo’yoqlar, xlor, ammiak kabi kimyoviy 
moddalar ajralib chiqib, organizmni zaharlanishiga olib kelishi mumkin. 
Shuning uchun har doim vaqti-vaqti bilan havoning tarkibidagi zararli 
moddalarning yo’l qo’ysa bo’ladigan konsentratsiyasiga (YKBK) mos 
kelishini nazorat qilib turish kerak va sex havosini ya`ni mikroiqlim 
sharoitini yaxshilashga qaratilgan tadbirlar ishlab chiqilishi lozim. Buning 
uchun esa dastlab ushbu gazlarning ajralib chiqish sabablari aniqlanishi, 
keyin esa shunga mos chora-tadbirlar ko’rilishi lozim. Masalan ishlab 
chiqarishda ishlatiladigan zaharli moddalarni boshqa xil zaharsiz moddalar 
bilan almashtirish, texnologik jarayonlarni takomillashtirish, tirqishlarni 
jipslash iloji bo’lmasa aspiratsion qurilmalarni tadbiq qilish, shaxsiy 
himoya 
vositalaridan 
foydalanish, 
uzoqdan 
turib 
boshqarish, 
avtomatlashtirish kabi tadbirlardir. 
Ish zonalari havosidagi zararli gaz va bug’larning yo’l qo’ysa 
bo’ladigan konsentratsiyasi (YQBK) 
5
.
1-jadval
Zararli moddalar nomi 
YQBK, mg/m 
Xavflilik sinflari 
Oltingugurt angidridi 
10 
3 
Аtseton 
200 
4 
Аmmiak 
20 
4 
Benzin-erituvchi 
300 
4 
Benzin-yoqilg’i 
100 
4 
Benzol 
5 
3 
Uglerod oksidi 
20 
4 
Ksilol 
50 
3 
Toluol 
50 
3 
Etil efiri 
0,15 
2 
Xlor 
1 
2 
Oltingugurt oksidi 
10 
2 
Kerosin 
300 
4 

---

30 
Namuna uchun olinayotgan havo faqatgina asosiy ish joyidangina 
emas, balki ishchilarning qisqa vaqt bo’ladigan joylaridan ham olinadi 
odatta 2-3 marta va undan ko’p olinadiki, kachonki bitta nuqtaning 
o’lchanayotgan konsentratsiyasi bir biridan unchalik farq qilmasin. 
Tekshirishlar natijasida shu sexning havo muhitining zararlanganligini, 
shamollatish qurilmalari va ishlab chiqarish uskunalarining samaradorligini 
tahlil qilish mumkin 
Temir 
yo’l 
transporti 
korxonalarida 
zaharli 
moddalarni 
kontsentratsiyasini aniqlashda eng ko’p tarqalgan va juda oddiy bo’lgan 
ekspress(tez) usuli ya`ni UG-2 gazoanalizatoridan foydalaniladi. Bu usul 
shu joyning o’zida havoning zararlanish darajasini aniqlash imkonini 
beradi. Bu gaz analizator yordamida havo tarkibida oltingugurt angidridi, 
atsetilin, uglerod oksidi, oltingugurt, vodorod, xlor, ammiak, azot kislota, 
etil efiri, benzol, toluol, ksilol, atseton borligini aniqlash mumkin.
UG-2 
gazoanalizatorining 
ishlash 
prinsipi 
indikatorlar 
bilan 
shimdirilgan maxsus kukunlar solingan shisha naychadan ishchi 
xonalaridagi 
havo 
o’tkazilganda 
undagi 
zaharli 
moddaning 
kontsentratsiyasiga qarab rangini o’zgarishiga asoslangandir. Naychadagi 
kukunning rangli qismi uzunligi qancha katta bo’lsa, mazkur zaharli 
moddaning kontsentratsiyasi shuncha ko’p bo’ladi. Buni maxsus tarirovka 
qilingan chizg’ich orqali aniqlanadi. Bo’yalgan ustunchaning uzunligi 
sinalayotgan havodagi moddalarning kontsentratsiyasiga proportsional 
o’zgaradi. 
5.1-rasm. UG-2 Universal gaz analizatori: 
1-ichida havo suruvchi qurilma-silfon bo’lgan metall qobiq; 2-shtok; 3-indikator naycha; 
4-kukunli filtrli naycha; 5-shkala; 6-naychalar uchun futlyar; 7-moslamalarni soluvchi 
quticha; 8-kukunli indikator ampulalari; 9-yutuvchi kukun solingan ampulalar; 10-indi-
kator kukuni uchun bo’sh zahiradagi ampula; 11-voronka; 12-sterjen; 13-pij (prujina); 
Indikator naycha 
Havodagi zararli gaz va bug’lar miqdorini aniqlashda shishadan 

---

31 
yasalgan indikator naycha qo’llaniladi. Uning uzunligi 60-91mmgacha 
ichki diametri 2,5-2,6mm bo’lib ichiga indikator kukunlari solinadi. 
Indikator naychani tayyorlash tartibi quyidagicha: 
Naychaning bir uchiga metall sterjen (13) yordamida qalinligi 
taxminan 0,5mm bo’lgan paxta tiqiladi va uni diametri 0,27-0,28mm 
bo’lgan mis simdan yasalgan pij (prujina) bilan siqiladi Ikkinchi bo’sh 
uchidan voronka (12) orqali ampuladan 68-70 mm uzunlikda indikator 
kukuni solinadi, bunda kukun oralarida bo’shliq qolmasligi uchun uni 
chertib zichlashtiriladi. Kukun ustidan yana paxta qatlami bilan tiqin tiqib 
prujina bilan siqib qo’yiladi
Filtrli patronlar 
Filtrli patronlar diametri 10 mm uzunligi 86 mm bo’lgan shisha naycha 
ko’rinishiga ega bo’lib, qisqargan bir uchi - 8mm, ikkinchi uchi esa– 
5mmni tashkil qiladi. Ular tekshirilayotgan gaz va bug’larni aniqlashga 
to’sqinlik qiluvchi havodagi aralashmalarni ushlab qoluvchi kukunlar bilan 
to’ldiriladi.Patronni to’ldirish uchun uning tor uchiga (diametri -5 mm) 
gigroskopik paxta tolasidan zichlanmagan tampon qo’yiladi. 
Patronni tik turgizib uning keng uchiga (diametr 8 mm) voronka 
yordamida bir yoki bir necha gaz va bug’larni aniqlashga halaqit beruvchi 
havodagi aralashmalarini yutuvchi kukunlar solinadi va paxta tolali tampon 
bilan itariladi. Tayyor bo’lgan patronlar qopqoq bilan berkitiladi va 
namuna olingunga qadar eksikatorda saqlanadi. 
5.2-rasm. UG-2 Universal gaz analizatorining ichki qismi ko’rinishi: 
a) Umumiy ko’rinishi, b) uzunasiga qirqimi, v) qopqog’i ochilgan holdagi ustki ko’rinishi. 
UG-2 gaz analizatori metall korpusdan iborat bo’lib, ichida havo 
to’suvchi qurilma silfon (1) va unga birikkan rezina naycha (2)dan iborat. 
Rezina trubkaga indikatorlar bilan shimdirilgan maxsus kukunlar solingan 
indikator naycha (3) va filtrli yutuvchi patron (4) biriktirilgan. Filtrli 
yutuvchi patron (4) tahlil vaqtida tekshirilayotgan gazni aniqlashga halaqit 

---

32 
beradigan havodagi aralashmalarni ushlab qolish uchun qo’llaniladi. 
Masalan: suv bug’i, kislota bug’i, nordon gazlar va hk. Patron shu gazga 
tegishli kukun bilan ma`lum tartibda (5.1-jadvalga qarang) va so’rilish 
vaqtiga rioya qilgan holda to’ldiriladi. Filtrli patron oltingugurt oksidi, 
xlor, ammiakdan tashqari barcha tajribalarda qo’llaniladi.(agar u 
sinalayotgan moddalarni tahlilida qatnashsa). 
Silfon metall flansalar oralig’iga mustahkamlangan qat-qat burmali 
rezina trubka ko’rinishiga ega. Silfon o’rtasida prujina bo’lib u silfonni 
tortilgan xolatda ushlab turadi; qat-qat burmalarning tepa qismini formasini 
saqlash uchun burmalarning ichki tomoniga (распорныe) halqalar 
o’rnatilgan. 
Qo’l bilan shtok (6)ning tepa qismiga silfon shtok (5) orqali qisiladi. 
Pribor stopor (7) bilan jihozlangan. U shtok yuradigan (8) yo’naltiruvchi 
vtulkaga joylashtirilgan. Barcha gazoanalizatordagi 6 ta shtokning har ikki 
tomonidan 1 tadan ariqcha bor.
Аriqchaning ustida so’rilayotgan havoning hajmini millilitrlarda 
belgilovchi raqamlar ko’rsatilgan. Аgar shtok vtulkaga shu ariqcha bilan 
o’rnatilsa u holda ariqcha stoporga qarama-qarshi bo’ladi. Namuna olish 
vaqtida indikator naycha orqali so’rilgan havo hajmini stopor orqali 
fiksatsiya qilish uchun har bir ariqcha 2 tadan teshikka ega. Gaz va 
bug’larni analiz qilish uchun ketgan vaqtga shtokni stoporga etib 
to’xtagungacha ketgan vaqt va shtokni harakati to’xtagandan so’ng analiz 
uchun so’rilayotgan havoni davom etgungacha ketgan vaqt kiradi.
Masalan; Indikator naychaga solingan kukunlar me`yordagi zichlikka 
ega bo’lgan holatda, shtok orqali hajmi 350 ml tarkibida benzol bug’i 
bo’lgan havoni so’rishda shtokning stopor bilan yopilishiga ketgan vaqt 4 
daqiqa 15 soniyadan 4 daqiqa 50 soniyagacha boradi. (5.2-jadvalga
qaralsin). Аgar stopor shtok ariqchasiga shu vaqt oraligida joylashmasa bu 
indikator naychasiga kukunlar noto’g’ri tiqilganligidan dalolat beradi ya`ni 
bo’sh yoki haddan tashqari zich joylashgan bo’lib analizda aniq natija 
olinmaydi Silfondagi qoldiq vakuum holati ta`sirida havoni so’rish 
shtokning harakati to’xtagandan keyin ham davom etadi. Shuning uchun 
indikator naychasi orqali tekshirilayotgan tarkibida benzol bug’i bo’lgan 
350 ml havoning so’rish uchun ketgan vaqt 7 daqiqa deb qabul qilinadi 
Har bir tekshirilayotgan gaz (bug’) etil efiri, atseton va neft 
uglerodidan tashqari 2 tadan shkalaga ega. Etil efiri, atseton va neft 
uglevodorodida 1 ta shkala qo’llaniladi. va shundan kelib chiqib ular 
bittadan hajmli so’rilgan havoga ega bo’ladi. Shkala mg/litrlarda 
belgilanadi Shkalada aniqlanayotgan gaz va so’rilayotgan havonning hajmi 
ko’rsatilgan 

---

33 
Indikator trubkasi filtrli patron bilan taglik 9 ga mahkamlangan 
(priborning yuqori qismidagi). Shu taglikning ikki yoniga indikator 
trubkasining 
ikkita 
shkalasi 
10 
joylashtiriladi, 
ular 
bo’yalgan 
ustunchalarning uzunligini o’lchashda kerak bo’lishi mumkin (surilishni 
maksimal yoki minimal hajmida). Shkalalar shunday qo’yiladiki 
boshlang’ich «Nol» nuqtasi o’ng tomonda joylashadi (5.2-rasmga qarang). 
Bunda, shkalaning «Nol» bo’linmasi indikator naychasi kukun bilan 
to’ldirilganda kukun yuzasining chegarasi bilan mos kelishi kerak. 
Tahlillar olib borilishi vaqtida indikator naychasidagi bo’yalgan 
ustunchaning uzunligini o’lchash uchun xuddi shtokdagidek so’rilgan havo 
xajmi ko’rsatilgan shkaladan foydalaniladi. 
Uskunaning yuqorigi yuzasida teshik (11) joylashgan, u yerga tahlildan 
avval tanlab olingan shtok saqlash uchun qo’yiladi. 
Shu bilan tajriba tugatiladi, indikator naychalari bo’shatiladi uni pribor 
qopqog’idagi shkalaga bo’yalgan ustunchaning boshlanishi shkalaning 
noliga mos keladigan qilib qo’yiladi va gaz kontsentratsiyasini bo’yalgan 
kesimining yuqori chegarasi bo’yicha aniqlanadi 
Gazoanalizator UG-2 dan foydalanishda bu gaz analizatorlarning 
toksinli moddalar kontsentratsiyasini aniqlash chegarasini, aniqlash uchun 
zarur vaqtni, shuningdek havoda aniqlash o’tkazishga halaqit beradigan 
bug’lar va gazlar bo’lishi mumkinligini hisobga olish zarur. Masalan: xlor 
analizida ftor va bromni halaqit berishi, benzinda SO va boshqalar halaqit 
beradi. Filtrlovchi patronni so’rilish vaqti va to’ldirish tartibi 
Ishni bajarish tartibi: 
1.5.2–jadvalga qarang va agar analiz qilinayotgan gaz yoki bug’ ikki 
hajmdagi so’rilayotgan havoda shtok qo’llanilsa shuni aniqlash kerak qaysi 
biridan foydalanish kerak, chunki kutilayotgan ko’p kontsentratsiyali 
zararli gaz bug’ni tanlash eng kam so’rilayotgan havoning hajmiga yoki 
uning teskarisiga bog’liq. So’ng shtokni ariqchali 8 vtulkaga stopor 7ni 
tortilgan holatda qo’yiladi. Unda oldindan berilgan so’rilayotgan havoning 
hajmi ko’rsatilgan. 
2. Indikator naychasini ishga tayyorlash. 
Qutidan shisha naycha oling, Naychaning bir uchiga metalldan 
yasalgan sterjen oxiriga 10mm etmasdan uzunasiga kirgizing 
Shu naychaning qarama-qarshi uchiga 0,5mm qalinlikdagi gigroskopik 
paxta qatlamini qo’ying. 

---

34 
Filtrlovchi patronni so’rilish vaqti va to’ldirish tartibi 
5.2-jadval 
Аniqlanayotgan 
gaz 
So’rilgan 
havo hajmi 
ml 
Shtokning yopilgan vaqti 
So’rish 
uchun 
talab 
qilingan 
vaqt 
daqiqa 
Indikator nayidagi 
kukunning rangi 
Filtrlovchi patronni to’ldirish tartibi 
(agar uning tor uchini gigroskopik 
paxta bilan berkitilsa) 
dan 
gacha 
Tahlildan 
Oldin 
Tahlildan 
keyin 
Oltingugurt 
angidridi 
300 
60 
1daq. 50 sek
2 daq. 40 sek 
5 
3 
To’q kulrang 
oq 
Bir xil kukun bilan to’ldi-riladi 
Etil efiri 
400 
6 daq. 45 sek 
7 daq. 15 sek 
10 
Sariq 
yashil 
Birinchi bo’g’imiga kaltsiy xlor va 
unga fosfor angid-ridi aralashtiriladi 
va uchinchi bo’g’imigacha kvarts 
qumi to’ldiriladi 
Аtsetilin 
265 
3 daq. 10 sek 
3 daq. 50 sek 
6 
Oqimtir 
och 
jigarrang 
Naychaning ikkinchi bo'g’imigacha 
selikat bilan to’ldiriladi, kaltsiy xlor 
keng uchiga qadar to’ldirib boriladi 
Karbonat 
angidrid 
220 
60 
3 daq. 20 sek 
4 daq. 40 sek 
8 
Oq 
jigarrang 
Naychaning birinchi bo’g’i- migacha 
selikat bilan to’ldi-riladi ikkinchi 
bo’shliq joyiga aktivlashgan ko’mir 
uchinchi bo’g’imigacha to’ldiriladi. 
Oxirgi bo’shliqqa ishlatilgan selikat 
to’ldiriladi 
Oltingugurt 
angidridi 
300 
30 
2 daq. 20 sek 
3 daq. 20 sek 
5 
Oq 
jigarrang 
Аnaliz yutuvchi patronsiz olib 
boriladi. 
Xlor 
350 
4 daq. 45 sek 
5 daq. 30 sek 
7 
Sariq 
qizil 
Аmmiak 
250 
30 
2 daq. 
2 daq. 40 sek 
4 
Sarik 
ko’k 
Nitrat oksidi 
325 
150 
4 daq. 20sek 
1 daq. 20sek 
5 daq. 30 sek 
2 daq. 10 sek 
7 
5 
Ok 
qizil 
Nitrat 
oksidini 
aniqlash 
uchun 
naychaning bir tomo-niga 15 mm 
qalinlikdagi paxta bilan to’ldiriladi. 

---

35 
Keyin 10-12 mm yutuvchi parashok 
sepiladi. Ikkinchi tomonidan esa 15-
18 mm oki-slitel parashogi bilan 
to’ldiriladi 
Izoh: azot ikki oksidiga yutuvchi 
patron qo’llanil-maydi. 
Benzin 
300 
60 
3 daq. 20 sek. 
3 daq. 50 sek. 
Zudlik bilan 
7 
4 
Ok 
och 
jigarrang 
Ikkinchi bo’g’imigacha ishlatilgan 
shamot bilan to’ldirilgandan so’ng 
shu yuzaga boshqa moddalar bilan 
ishlov berilgan issiqlikka bardosh 
beruvchi shamot oxirgi bo’shliqning 
yarmigacha 
to’ldiriladi. 
So’ng 
qolgan 
bo’shliqqa 
esa 
xloristiy 
kaltsiy to’ldiriladi. 
Toluol 
300 
100 
3 daq. 20 sek. 
20 sek. 
3 daq. 5 0sek. 
25 sek. 
7 
4 
ok 
to’q 
jigarrang 
Xloristiy 
kaltsiy 
kukuni 
bilan 
to’ldiriladi 
Ksilol 
300 
200 
1 daq. 40 sek. 
18 sek. 
2 daq. 12 sek. 
25 sek. 
4 
3 
ok 
qizil-
binafsha 
Xloristiy 
kaltsiy 
kukuni 
bilan 
to’ldiriladi 
Аtseton 
300 
3 daq. 00 sek. 
4 daq. 00.sek. 
7 
binafsha rang 
sariq 
Bitta kukun bilan to’ldi-riladi. 
Uglevodorod 
nefti 
300 
3 daq. 20.sek. 
3 daq. 50.sek. 
7 
oq 
och 
jigarrang 
Ikkinchi bo’g’imigacha issiq-likka 
chidovchi ishlatilgan shamot bilan 
to’ldiriladi 
shunga 
oxirgi 
bo’g’imining yarmigacha issiqqa 
chidamli boshqa moda bilan ishlov 
berilgan shamot solinadi. Oxirgi 
bo’shliqning 
yarmiga 
boshqa 
sostavdagi 
modda 
bilan 
ishlov 
berilgan oldingisidan farq qiluvchi 
shamot to’ldiriladi 
benzol 
350 
100 
4 daq. 15 sek. 
20 sek. 
4 daq. 50 sek. 
23 sek. 
7 
4 
oq 
sariq ko’k 
Xloristiy 
kaltsiy 
kukuni 
bilan 
to’ldiriladi 

---

36 
Izoh: Paxtaning qatlami qalin bo’lishi mumkin emas. 
Paxtani shtir bilan itaring, shunda u metal sterjenga tegsin va shtirni 
oling; keyin misdan pij kuyib paxta bilan mustahkam birlashishshi uchun 
shtirni itaring. 
Sterjenni chiqaring va naychaga ochilgan ampuladan shishali varonka 
yordamida indikator kukunini soling. Bunda, kukun ustki kiyimga 
tegishiga yo’l qo’ymaslik kerak. 
Indikator naychasi kukun bilan to’ldirilgach, kukunli ampulani tezda 
shishali qopqoqlar bilan yoping Indikator trubkasidagi kukun trubka 
devorlariga shtir yordamida yengil urilib tekis joylashtiriladi (joylashtirish 
natijasida kukunda bo’shliqlar bo’lishi mumkin emas). 
Naychaning ochiq uchidan xuddi shunday qalinlikdagi paxtani shtir 
yordamida kukunga tekkuncha itaring keyin shtir orqali pijni itarib pij 
bilan berkiting. Indikator naychasi tajriba uchun tayyor. 
Izoh: 1. Indikator trubkasidagi kukunning me`yoridagi joylashish 
uzunligi 68-70mm bo’lishi kerak. Naychaning har ikki tomonidagi pij bilan 
naychaning bo’sh uchi orasidagi masofa 5 mm bo’lishi kerak.
2. Аgar indikator trubkasi tahlildan bir necha soat oldin yoki sutka 
avval tayyorlansa trubkaning uchlari falga bilan yopiladi keyin surguch 
qo’yiladi. Ishlatilishdan oldin naycha surguchdan tozalanadi. 
3. Filtrli patronni ishga tayyorlash (5.2-jadval). 
Patronni to’ldirish uchun uning tor uchiga (diametri - 5 mm) 
gigroskopik paxtadan zich bo’lmagan tampon qo’yiladi. 
Patronni tik turgizib uning keng uchiga (diametr 8 mm) varonka 
yordamida bir yoki bir qancha yutuvchi kukunlar sepiladi va paxtali 
tamronda itariladi. Tayyor bo’lgan patronlar qapqoq bilan bekitiladi va 
eksikatorda saqlanadi. 
3. Maxsus indikator naycha havo so’rish kamerasiga rezina trubka 
orqali birlashtiriladi. Rezina trubadagi qisqich yechib olinadi. 
Stopor tortilib shtok pastga bosiladi. Silfon prujina ta`sirida o’z holiga 
kelib, xona havosini surib ola boshlaydi. Natijada ish joyi xonasidagi havo 
indikator naycha orqali silfonga yig’iladi. Surilish lozim bo’lgan havo 
xajmi oldindan belgilab olinadi. Silfonga yig’iladigan havoning hajmi 
belgilangan miqdorga yetgach stopor avtomat ravishda shtokning 
xarakatini to’xtatadi. 
4. Indikator naycha yechib olinadi va uning o’zgargan rangi jadvaldan 
ish joyi havosi tarkibidagi zararli gaz yoki bug’ turi aniqlanadi. Ushbu 
indikator naychadagi rangning uzunligini esa maxsus shkala yordamida 
taqqoslab zararli gaz yoki bug’ning miqdori (mg/m) aniqlanadi. 
5. Berilgan shaklda hisobot tuzing. 

---

37 
Olingan natijalarini quyidagi jadvalga to’ldirib boring 
tajriba natijalari 
R
aq
am
be
li
gsi
S
urilga
n ha
vo h
ajm
i 
Havoni 
so’rilgan 
vaqti, 
daq., sek. 
O’
lc
ha
nga
n h
avoda
gi ga
z(bug’
) 
kons
entra
ts
iyasi
Umg/m
3
Kone
ntra
tsi
y
aning yo’l q
o’ysa
bo’la
digan miq
dori
Mg/m
S
anit
ar me
`yor
la
rining yo’l qo’
ysa
bo’la
digan kontse
ntra
iya
si m
g/m
3
Te
kshi
rila
yotgan ga
z 
(bu
g’)
yonvc
hi 
mooda hisobl
ana
dim
i?
Pr
otsentda
gi h
ajm
ning 
portla
sh c
he
ga
ra
si
S
inala
yotgan ga
zning 
aniq konentr
atsi
ya
si
Qa
nc
ha
mi
qdord
a ga
z 
(bug’
)la
rning yonish 
kone
ntar
iyasini
kursa
ti
ng
S
topor klfla
nguniga 
qa
da
r 
S
urishning m
mi
y va
qti
pa
stki
ustki
1. 
2. 
3. 
Olingan natijalarni zararli gazlarning ruxsat etilgan miqdori bilan 
solishtirib, ish joyi holatini baholang 
Xulosa 
Izoh: Hisobotda konsentratsiya hisobotlarini ilova qiling