«O’zbеkiston tеmir yo’llari» aj toshkеnt tеmir yo’l muhandislari instituti hayot faoliyati havfsizligi kafedrasi

Umumiy ma’lumotlar 
Shovqin kishining salomatligiga va ish qobiliyatiga salbiy ta’sir 
kо‘rsatib, kasb xastaligini keltirib chiqarishi mumkin. Shovqin chiqaruvchi 
manbalarning salbiy ta’sirini kamaytirish uchun odatda shovqin yutuvchi 
va shovqin tо‘suvchi materiallar ishlatiladi. 
Shovqinni tо‘sish tebranishlarni manba’lardan tarqalishiga tо‘sqinlik 
qiladi. Bu xususiyat shovqin tо‘suvchi materialning zichligiga bog‘liq. 
Katta miqdorda shovqin chiqaruvchi agregatlar о‘rnatilgan sexlarda 
shovqinni kamaytirish uchun tо‘lqinlarining qaytgan energiyasini 
kamaytirish kerak. Bu holat tо‘siqlar yuzasi orqali tovush tо‘lqinlari 
energiyasining yutilishi natijasida erishiladi. Bu esa materiallarning 
tovushni qay darajada yutish xususiyatiga bog‘liqdir. 
Ushbu 
laboratoriya 
ishida 
shovqin 
chiqaruvchi 
generator 
qoplamasining tovush yutish va tо‘sish samarasi aniqlanadi. Qoplamalar 
odatda metall, plastmassa yoki yog‘ochdan yasaladi. Kojuxlarning ichki 
devorlari tovush yutuvchi materiallar bilan qoplanadi (6.1-rasm). Pо‘lat va 
g‘ovak materiallar shovqinni yaxshi yutish xususiyatiga ega. Bunday 
materiallarga namat, tivit, paxta, astbest, vinipor va boshqalar misol bо‘la 
oladi. 

---

39 
Laboratoriya moslamasidagi qoplamaning samaradorligi quyidagi 
formula bо‘yicha aniqlanadi: 

L=L-L
k
 
 
 
 
 
( 
6.1) 
bu yerda: L - tovush tо‘suvchi kojuxning qopqog‘i ochiq holatdagi tovush 
bosimining umumiy qiymati, dB; 
Lk - xuddi shuning о‘zi tovush tо‘suvchi kojuxning qopqog‘i 
yopiq holatda, dB. 
Shovqin tо‘suvchi kojuxning nazariy samaradorligi quyidagi formula 
yordamida aniqlanadi: 
A=

+

, dB
(6.2) 
bu yerda: 

- tovushni tо‘sish hisobiga shovqinning kamayishi, dB; 

- tovushni yutish hisobiga shovqinning kamayishi, dB. 
6.1-rasm. ISHV-1 shovqin va titrash о‘lchash asbobining yuza paneli 
Tovushni tо‘sish hisobiga shovqining kamayishi quyidagi formula 
bо‘yicha aniqlanadi: 
дБ
S
S
,
lg
10
1
1
2
2




(6.3)
bu yerda: S
1 
- kojux devorlari yuzasining maydoni, m
2
; 
S
2 
- texnik namat devorlari yuzasining maydoni; m
2
;

1 
- kojuxning shovqin tо‘sish koeffitsiyenti; /

1
=0,01/; 

2 
- texnik namatning shovqin yutish koeffitsiyenti. / 

2
=0,3/. 
Tovush yutish hisobiga shovqinning kamayishi tovush yutuvchi 
materialning zichligiga bog‘liq bо‘lib, quyidagi formula bо‘yicha 
ifodalanadi: 

=13,5lgR+13 R>200 kg/m
2
bо‘lganda 
1-
Shovqin generator; 
2-
Qoplama devoir; 
3-
Tovush yutuvchi material 
(texnik namat); 
4- qoplama qopqog’i. 

---

40 

=23∙lgR-9 R<200 kg/m
2
bо‘lganda 
bu yerda: R - tovush yutuvchi materialning zichligi. Texnik namat uchun 
R=300 kg/m
3
.