O‘zbekiston tarixi

ANUSHTEGINIYLAR – xorazmshohlar davlatini boshqargan sulola. Saljuqiylarning Xorazmdagi noibi Anushtegin (? - 1097) nomidan olingan. Anushteginning vorislari Xorazmni mustaqil davlatga aylantirib, 1097-1231 yillarda Anushteginiylarning qudrati shu darajada ortdiki, xatto ular endi “xorazmshoh” degan unvonni ep ko‘rmay, o‘zlarini “sulton” deb atay boshladilar. Sulola vakillari: Qutbiddin Muhammad (1097-1127), Otsiz (1127-1156), El Arslon (1156-1172), Takash (1172-1200), Muhammad (1200-1220), Jaloliddin (1220-1231).

Ark – qadimgi davr, o‘rta asrlarda hamda so‘nggi davrda O‘rta Osiyo hududida shaharlarning hokimlar joylashgan ichki mustahkamlangan qismi – “o‘rda”, sitadel. YOzma tarixiy manbalarda ko‘xandiz, diz, koh, qasr, qal’a, hisor nomlari bilan ham tilga olinadi. Arkda asosan hukumat idoralari, amaldorlarning uylari, devonxona, tanga zarb qiladigan zarbxonalar ark ichida bo‘lgan. Odatda ichki shahar – ark ham mudofaa devori bilan o‘rab olingan.

ARLOT, arlat, allot – o‘zbek urug‘laridan biri. Manbalarga ko‘ra, CHingizon tomonidan CHig‘atoy ulusini boshqarish uchun ajratilgan 4 ming kishilik qo‘shin boshliqlaridan biri ham Arlot urug‘idan bo‘lgan. Arlotlar Amudaryodan janubda, SHimoliy Afg‘oniston hududlarida o‘rnashganlar. Keyingi asrlarda hozirgi O‘zbekistonning janubiy viloyatlari, shuningdek Xorazmga ko‘chib o‘tganlar. Buxoro viloyatidagi Olot shahrining nomi ham “arlot” so‘zining fonetik o‘zgarganidir.

ARNA (qad. Eroncha Ar(ir) – suv, sanskritcha arnas – suv oqimi) – O‘rta Osiyoda keng tarqalgan tarixiy termin. Xorazmda bosh kanalni, Zomin, Jizzax, G‘allaorol tumanlarida kichik jarni, Qozog‘istonda daryo o‘zanini, Zarafshon etaklarida quruq o‘zanni, boshqa joylarda daryo irmoqlarini arna deb atashadi.

ARXAIZM (yunon. archaios – qadimgi) – biron bir narsa-buyum, yozuv, ibora yoki ijtimoiy hodisaning qadimgi davrga oidligini bildiruvchi tushuncha.

Arxantroplar (yunon. archaios – qadimgi, anthropos – odam) – ibtidoiy odamning dastlabki vakillari. Arxantroplar ilk paleolit davrida yashaganlar. (Asvtralopitek, Zinjantrop, Pitekantrop, Sinantrop, Fergantrop).