6.Agronimlar-
dala, yer, marza, uchastkalarning atoqli otlari agronimlar deb
yuritiladi: Pastdala, Qirdala, Kattayer, Sho’rmarza, Rayhonmarza.
Agronimlar toponimik sistemada katta bir qatlamni tashkil etadi. Dala yer, marza,
uchastkalarning atoqli otlari agronimlar deb yuritiladi. Biz quyida Farg’ona oblasti
agroonimiyasi materiallari asosida ularning o’ziga xos tomonlari, nomlanish
xususiyatlariga qisqacha to’xtalib o’tamiz.
Tekshirilayotgan territoriya agroonimlarini xarakterlovchi xususiyatlardan biri
sifatida nom tarkibida qatnashgan ob’yekt bildiruvchi so’zlarni ko’rsatish mumkin.
Darhaqiqat, agroonimlarning ikkinchi komponentida tibandagi so’zlar aktiv ishtirok
etadi:
1) dala so’zi: Shordala, Sarsondala, Mitandala, Qaqirdala, Ovliqdala, Pastdala
2) er so’zi: Kattayer, Tepayer, Quvlayer, Pastyer, Tomoshayer
3) to’qay sozi: Olimto’qay, Shokirto’qay, Torang’ito’qay, Pasto’g’ay
4) maydon so’zi: Terakmaydon, Mullamaydon, Tutmaydon
5) bog so’zi: Bo’tabog’, Gulbog’, Chilgibog’
6) dasht so’zi: Afandining dashti, So’fidasht, G’umaylidasht
7) qo’riq so’zi: Kattaqo’riq, To’ng’izqo’riq, Balandqo’riq, Pastkiqo’riq
8) shoh so’zi: Kattashoh, Kichikshoh, O’rtashoh
9) vahim so’zi: Sho’rvahim, Chuzoqvahim, Pastvahim
10) marza so’zi: Rayhonmarza, Sho’rmarza, Zahmarza
11) bo’lak so’zi: Qumbo’lak, To’pponchabo’lak, Kattabo’lak singarilar.
Agronimlar quyidagi xususiyatlar asosida nomlanadi.
44
1.
Kishi nomlari bilan ataladi: Jabborto’qay, Shofirto’qay, Abduvalining do’ngi,
Kimsanboyning yeri, Sandalibog’, Shokirjon tirgaki singarilar.
2.
Kishi ismi va unga qo’shib qo’llangan laqab bilan atalgan bo’ladi: Rustam
Qoraqalpoqning yeri, Azam vuqoqning yeri, Qozi ezma, Jo’ra baqaloqning yeri
3.
Laqabning o’zi bilan ataladi. Unda laqab yakka holda kishi ismisiz qo’llanib,
ayrim yerlarning nomlariga asos bo’ladi: Misgarning yeri, Korpafurushning yeri,
Attorning yeri, Pistafurushning yeri kabilar.
4.
Obyektning joylashgan o’rniga nisbatan nomlanadi: Yuqoridala, Balandqo’riq,
Tepayer, O’rtashoh va hokazolar.
5.
Obyektning hajmi, o’lchovi asosida nom olgan bo’ladi: Kattaqo’riq, kattataqir,
Kattacho’zoq, kattabo’lak, Chuqurkarta, Chuqurdala va boshqalar.
6.
Obyektning miqdoriy belgisiga asosan nomlanadi: Olti gektorlik, Sakkiz gektorlik,
Qirqtanoblik, Oltitanob, To’qqiz tanoblik kabi.
7.
Obyektning tashqi ko’rinishi jihatidan biron narsa yoki predmetga o’xshashligiga
ko’ra nom olgan bo’ladi: To’rtqovoq (to’rt tomoni daraxtlar bilan o’ralganligi uchun),
Tumorcha (Uchburchak shaklida bo’lganligiga ko’ra), Tuyamo’yin, Qozonyer kabilar.
8.
Ba’zi bir agronimlar o’sha joyda sodir bo’lgan ma’lum voqea-hodisa asosida
paydo bo’ladi: Ayiqo’ldi, Ho’kizo’ldi, Oto’ldi, Kuygantol, Qumbosdi.
9.
Agronimlarning katta qismi ob’yektning o’simliklar va hayvonlar dunyosiga
ishora etib qo’yilgan: Qovg’ali, Yakkatut, Jiydali, Yakkaterak, Miyazor.
10.
Ayrim agronimlar tuproqning turi, sostavi, rangi va boshqa xususiyatlariga ko’ra
nomlanadi: Qumdala, Qumbo’lak, Qumloq, Oshloq, Toshloqdala, Toshqo’riq,
Sho’rmarza, Tuzkon, Sozloq kabilar.
11.
Agronimlarning ma’lum bir qismi qishloq nomlari bilan atalgan. Bunda
obyektning qaysi qishloqqa qarashliligiga, tegishligi asos bo’lib xizmat qilgan:
Metindala, Chankatdala, Yashiqdala, Shopo’latdala, Surtadala, Tomoshodala
agronimlari shu yusinnda vujudga kelgan.
45
Agronimlarning muhim tomonlaridan biri, ularning o’zgaruvchang xarakterga
egaligidir. Binobarin agronimlar bir-ikki avloddan so’ng, hatto bir avlod
davomidaham almashib ketishi mimkin.ikkinchidan agronimlar asosan territorial
xususiyat kasb etadi. Chunki ular kichik ob’yektlarning nomi bo’lganligi uchun
chegaralangan kishilar nutqida qo’llaniladi. Uchinchidan, agronimlarga nom bir tilda
so’zlashuvchi kishilar tomonidan beriladi. Shuning uchun bu atamalarning ma’no va
mazmuni o’z-o’zidan anglashilib turadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |