Olmosh bilan ifodalanishi: Hu o`sha aytgan yigit sizmisiz. Devor ortidagi qo`rg`onchada xotin kishi aytayotgan qo`shiq Boltavoyga huv, o`sha anorzor bog`ni, Salomatni eslatib qo`ydi (S. Ah)
Ot bilan : Po`lat pichoq qinsiz qolmas .(Maqol.)Oltin boshoqlar shitirlaydi. Temir darvozadan kiriladi.
Sifatlovchi bilan ifodalanishi: Aytilgan so`z- otilgan o`q. (Maqol)
Gurillagan shabada sekin esadi.
Ravish bilan: Qirning uzoq-yaqin yon bag`irlaridan qo`y-qo`zilarning ma`rashi eshitilib turar edi. Hushiddin mardlarcha tepalikni himoya qildi.
Taqlidiy so`z bilan ifodalanishi: Qishloqqa sen haqingda duv-duv gap tarqalgan. G`uj-g`uj oppoq tutlar shohlarida marjondek tizilib turishibdi. (P. T.) Atrofga g`uv - g`uv pashsha. (O.) Kampir so`zini tugatmasdanoq “miyov” degan ovoz eshitildi (Sh. S.)
Aniqlovchining bunday shakli aniqlanmishga bitishiv yo`l bilan birikadi.
Ayrim paytda sifatlovchi birikma holida ham kelishi mumkin. Masalan: SHu topda daraxtlar orasidan otilib chiqqan kiyik Alisherni hidladi, erkalanib surkaldi . (O.)
Qattiq erdan tatalab chiqqan boychechak,
Yumshoq erdan yumalab chiqqan oy chechek.
(U.)
Qaratuvchi. O`zi ifoda qilayotgan shaxs yo predmetga boshqa bir shaxs yoki predmetning qarashli ekanligini bildiruvchi aniqlovchi turi qaratuvchi deyiladi.Qaratuvchi quyidagi so`z turkumlari bilan ifodalanadi:
Ot bilan: Xalqni jondan sevgan Alisher Navoiy insonning haq-huquqlarini himoya qiladi va baxt-saodat uchun kurashadi. (O.) Laylakning boyi novcha, tumshug`i bor tarnovcha. (U.)
Olmosh bilan. Osmonlarda mening ham bitta lochin akam bor. (Qo`shiq.) Bizning Vatanimiz ozod va hur O`zbekiston (Tele eshitirishidan.)
Otlashgan sifan bilan.
Yaxshining yaxshiligini ayt nuri toshsin,
Yomonning yomonligini ayt quti qochsin.
(Maqol).
Otlashgan sifatdosh bilan. Maqtanganning to`yiga, kerilganning uyiga borma. (Maqol.)
Izohlovchi. Shaxs yoki predmetni boshqacha nom berish yo`l bilan aniqlaydigan aniqlovchining bir turi izohlovchi deyiladi. Izohlovchi, odatda, ot bilan ifodalanib, quyidagi ma`nolarni bildiradi.
1. Unvonni: Akademik Shoabdurahmonov atoqli o`zbek tilshunosidir. Zobit Aslonov mashg`ulotlarni katta mahorat bilan o`tkazadi.
2. Mashg`ulot kasb, mutaxasislikni: shoir Usmon Azim tog`li Boysunda tug`ilgan. O`qituvchi Rahim Ahmedov matematikadan dars bergan.
3. Amalni: Yo`lboshchi G`ayrat akam g`oyat ajoyib ekan (M. A.)Hisobchi Marat aka qishloqqa keldi.
4. Laqabni: Xurshida bonuni yangi libosga ko`rib yana boyagiday bir daqiqa tikilib qoldi. (O. Yo) Toshpo`lat tajang nima deydi .
5. Qarindoshlikni yoki shunga o`xshatilgan munosabatni: Sochlari oqargan bu professor, Ernazar akaga qarab qarsak chalib yubordi. (I. R.)
6. Taxallusini: Muso Toshmuhammad o`g`li Oybek o`zbek adabiyotiga katta hissa qo`shdi. Muhammad Aminxo`ja Muqimiy o`zbek mumtoz adabiyotining yirik vakilidir.
7. O`xshash belgi mustaqillik so`zi naqadar laziz (U.) Bizga erk berdi mustaqillik -ozodlik -quyosh.
Do'stlaringiz bilan baham: |