O'zbekiston respublikasi xalq ta'limi vazirligi

Nazorat savollari

1. 
   Azimut deb nimaga aytiladi ?
   
2. 
   Geografik kenglik tuzatmasi deb qanday kattalikka aytiladi ?
   
3. 
   Geografik uzunlik tuzatmasi deb qanday kattalikka aytiladi ?
   
4. 
   Nomogrammadan foydalanishni tushuntiring.
   

LABORAТORIYA ISHI-9


ТURLI GEOGRAFIK KENGLIKLARDA OSMON YORITKICHLARINING GORIZONTDAN BALANDLIKLARINI ANIQLASH


ISHNING MAQSADI: Yer sharining turli geografik kengliklarda osmon yoritkichlarining gorizontdan balandliklarini aniqlash.
KERAKLI ASBOB VA QO’LLANMALAR: Osmon sferasi, globus yoki geografik xarita, plakatlar, chizmalar va boshqalar.


QISQACHA NAZARIYA

Yoritkichlarning turli geografik kengliklardagi sutkalik harakati kuzatuv joyining geografik kengligi o`zgarishi bilan osmon sferasi aylanish o`qining gorizontga nisbatan yo`nalishi ham o`zgaradi. Osmon yoritkichlarining ko`rinma harakatlari Yerning Shimoliy qutbi rayonlarida, ekvatorlarida va o`rta kengliklarida qanday bo`lishini qarab chiqamiz.

1-hol. Kuzatuvchi φ=±90º geografik kenglikda, ya’ni kuzatuvchi Yer qutblarida bo`lsin. Agar kuzatuvchi shimoliy qutbda bo’lsa, olam shimoliy qutbining balandligi h_p=φ=90º bo’lib, olamning shimoliy qutbi zenith bilan ustma-ust tushadi (1-rasm). Osmon ekvatori esa matematik gorizont bilan ustma-ust tushadi. Bunda osmonning shimoliy yarim sharidagi barcha yulduzlar matematik gorizontga parallel holda aylanadi va botmaydi.
Quyoshning sutkalik harakati, Yer qutbida bizdagidek har sutkada chiqib botmaydi. Ekliptika bu yerda matematik gorizont bilan teng ikkiga bo’linganidan Quyosh, qutbdagi kuzatuvchi uchun 21-mart kuni chiqadi va spiral bo’ylab aylanib, har kuni qariyib chorak gradusdan ko’tarilibboradi. 22-iyundaQuyoshning balandligi maksimal bo’lib, h_q= φ_q=23º 26' ga yetadi. Shundan so’ng Quyosh, botmagan holda, kundan-kun balandligi pasayib boradi va nihoyat, 23-sentyabr kuni u botadi va kelgusi yilning 21-martiga qadar chiqmaydi.