O'zbekiston respublikasi xalq ta'limi vazirligi n. Mahmudov, A. Nurmonov, A. Sobirov, I. Hojaliyev

40-dars 
CHIQISH KELISHIGI SHAKLI 
 
Darsning maqsadi: 
a) ilmiy maqsad — chiqish kelishigi shaklini to'g'ri qo'llash, uning 
sinonimlaridan yozma nutqda foydalanishni o'rgatish; 
b) tarbiyaviy maqsad — ajdodlar timsolida milliy g'ururni shakllantirish; 
d) rivojlantiruvchi maqsad — qiyoslash orqali tafakkurni shakllantirish. 
Darsning jihozi:
chiqish kelishigining vazifasi, so'rog'i, ma'nolari yozilgan 
jadval, mavjud texnik vositalar 
Darsning rejasi: 
1. Chiqish kelishigi haqida umuriiiy ma'lumot. 
2. Chiqish kelishigining ma'nosi, gapdagi vazifasi. 
3. Chiqish kelishigi sinonimlari ustida ishlash. 
1-topshiriq shartiga ko'ra nuqtalar o'rniga kerakli kelishik shakllari qo'yiladi. 
Birikmalarning hokim so'zdan tobe so'zga savol berish usuli bilan kelishik 
shakllari aniqlanadi. 
Toshkentga ketmoq —
qayerga ketmoq? 
Toshkentdan ketmoq
— qayerdan ketmoq? 
Birinchisida 
kirmoq,
ikkinchisida 
chiqmoq
ma'nolari ifodalanyapti. Tobe 
so'z har ikkala qo'shimchani talab qilyapti. Qolgan birikmalar faqat 
-dan
shaklini 
oladi. Ikkinchi topshiriq talabiga ko'ra shu birikmadagi tobe so'zlarning so'rog'i va 
gapdagi vazifalari aniqlanadi. Tobe so'zlar qayerdan?, qachondan?, nimadan?, 
nima sababli? so'roqlariga javob bo'lib, gapdagi vazifasi o'rin holi, to'ldiruvchi, 
payt holi, sabab holi sanaladi. 
O'quvchilarga mavzu yuzasidan savollar beriladi. Chiqish kelishigini olgan 
so'zlar qanday so'roqqa javob bo'ladi? (Qayerdan?, qachon?, nimaga?, nima 
sababli?) Chiqish kelishigini olgan otlar gapda qanday vazifada keladi? (O'rin 
holi, payt holi, to'ldiruvchi, sabab holi). Tobe so'zlarning so'roqlari, gapdagi 
vazifalari sinf taxtasining chetiga yozib boriladi, so'ng jadval hosil bo'ladi. 
Ko'rgazma sifatida quyidagi jadvaldan foydalanish mumkin. Chiqish kelishigini 
olgan so'zlar to'rt xil ma'no, to'rt xil so'roq, to'rt xil gap bo'lagi bo'lib kelishi 
uqtiriladi.