O'zbekiston respublikasi xalq ta'limi vazirligi n. Mahmudov, A. Nurmonov, A. Sobirov, I. Hojaliyev

35-dars 
BOSH KELISHIK SHAKLI 
 
Darsning maqsadi: 
a) ilmiy maqsad — o'quvchilarga bosh kelishik shaklini singdirish; 
b) tarbiyaviy maqsad - o'quvchilarni darslik va badiiy asarlarni asrab-
avaylashga o'rgatish; 
d) rivojlantiruvchi maqsad — gaplarda bosh kelishik shaklini qo'llash 
malakalarini o'stirish. 
Darsning jihozi:
Amur Temur, Ulug'bek portreti, plakat. 
Darsning rejasi:
1. Bosh kelishik haqida ma'lumot. 
2. Bosh kelishikdagi so'zlarning qo'llanishi. 
Darsning borishi: 

---

41 
Uy vazifasida (120-mashq) matn mazmuiiiga e'tibor berish ko'zda tutilgan. 
1-topshiriq asosida 
«Anvar, qorni och bo’Isa kerak, dasturxonni Muhayyoning 
qo'lidan blib, uni buzuq avtobusga boshladi»
gapi tahlil qilinadi. Bu gap ikki 
gapdan iborat: 1
. Anvar dasturxonni Muhayyoning qo’lidan olib, uni buzuq 
avtobusga boshladi. 2. Qorni och bo'Isa kerak. 
Gaplardagi
 Anvar 
va
 qorni
so'zlari 
bosh kelishikda bo'lib, ega vazifosini bajarayotgani bayon qilinadi. Demak, bosh 
kelishikdagi so'zlar kesimga bog'lansa, gapdagi vazifasi ega bo'lishi uqtiriladi. 
Bilan
ko'makchisi oldida kelgan bosh kelishikdagi 
ijozati 
so'zi ega bo'lmay, 
to'ldiruvchiga aylanishi tushuntiriladi. Bosh kelishikdagi so'z boshqa so'zga 
ko'makchilar 
(bilan, sari, sayin, chog'li, uzra, bo'yicha, ichra, holda) 
yordamida 
bog'langanda bosh kelishikdagi so'zning ko'fiiafkchi bilan birga to'ldiruvchi, hoi 
bo'lib qolishi aytiladi. 
121-mashq 
inson, nima, nom, axloqsizlik, xoinlik, javob 
so'zlarining 
ko'rinishlari shaklan bosh kehshikdir. Bosh kelishikning ko'rsatkichi yo'qligi 
uchun ba'zan boshqa kelishiklar singari o'zidan keyingi so'zga ko'makchi 
yordamida birikishini, uni ko'makchi bilan birga sintaktik vazifa bajarishi 
mumkinligi eslatilsa, maqsadga muvofiq bo'ladi
. Inson uchun
birikmasida inson 
bosh kelishik shaklida bo'lsa ham, ega emas, ko'makchi bilan birga to'ldiruvchi 
bo'lishini tushuntirish, 
javob berdi
biiikmasidagi ikkala so'z sintaktik jihatdan 
bog'lanib (qo'shma fe'l) kesim bo'lib qolishini uqtirish, nom chiqarishdir ham 
kesim bo'lib qolishini aytish to'g'ri bo'ladi, chunki birinchi qismi ot bo'lgan 
qo'shma fe'llar tarkibidagi ot ham doimo bosh kelishikda bo'lishi eslatilmog'i 
lozim. 
123-mashqdagi 
maqtov, aqling, bobojon, usta, mezbon, tayanch so'zlariga 
iqtidorlilar, va'da, donishmand, Mirzo Ulug'bek so'zhriga
«Biltmdon» guruhlari 
gap tuzib bajarishlari mumkin. 
Uyga vazifa: 124-mashq.