O'zbekiston Respublikasi Xalq ta'limi vazirligi Muqimiy nomidagi Qo'qon davlat pedagogika instituti

Муаммонинг ўрганилганлик даражаси. Ўзбек тили лексикасини атрофлича ўрганишда А.Ғуломов, С. Иброҳимов, АҲожиев, Я.Пинхасов, Х.Дониёров, З.Маъруфов, Ш.Шоабдураҳмонов, Э.Бегматов, И.Қўчқортоев, Олим Усмонов, Т.Алиқулов, Б.Ўринбоев, Б.Бафоев, Н.Маҳкамов, А.Мадвалиев каби олимларимизнинг хизматлари беқиёсдир. Улар ўзларининг фундаментал тадққотлари билан ўзбек тили лексикасини система сифатида ўрганиш ишлари учун улкан замин ҳозирладилар; ҳатто бундай тадқиқ усулини бир қадар бошлаб ҳам бердилар: ўзбек тили систем лексикологиясига асос солдилар. ²Профессор Ё.Тожиев тўғри таъкидлаганидек : “Янги ўзбек тилшунослиги ўз-ўзидан пайдо бўлгани йўқ. У мустаҳкам яратилганлиги учун юзага келди”³
Ш.Раҳматуллаев, Қўчқортоев, А.Нурмонов, Ҳ.Неъматов, Н.Маҳмудов, Р.Расулов, М.Миртожиев, О.Бозоров, Ш.Искандарова, Р.Сафарова, А.Собиров, Т.Мирзақулов, М.Нарзиева, Ш.Орифжонова, Б.Қиличев, Г.Неъматова, Ҳ.Саидова, С.Муҳаммедова, Н.Нишонова сингари тадқиқотчиларнинг илмий изланишларида эса лексикани тўғридан тўғри систем тилшунослик нуқтаи назаридан ўрганишга бағишланган фикр-мулоҳазаларга дуч келамиз.⁴
Диссертация ишининг илмий-тадқиқот ишлари режалари билан боғлиқлиги. Тадқиқот Муқимий номидаги Қўқон давлат педагогика институти ўзбек тилшунослиги кафедрасининг “Ўзбек тилининг атомар тадқиқи” мавзуидаги истиқболли режа асосида амалга оширилди.
Тадқиқот мақсади. Ўзбек тилининг лексик сатҳини система сифатида тадқиқ этиш, тилнинг луғат таркибини денотативлик асосида гуруҳлаш, луғавий тизимни семантик майдон асосида тадқиқ этиш, лексемани семантик майдон ҳосил қилувчи асосий бирлик сифатида талқин этиш, семантик майдонни белгилашда сигнификатив маънонинг ўрнини белгилаш, лексемаларда синонимик муносабат ва синонимик уяларнинг лисоний табиатини очиш, синонимия ва полисемия муносабатларини таҳлил этиш ушбу диссертациянинг асосий мақсади саналади.
Тадқиқот вазифалари. Дисертацияда назарда тутилган асосий мақсадга қуйидаги вазифаларни бажариш орқали эришилди:

• 
  тил системасида лексик сатҳнинг тутган ўрнини очиб бериш;
  
• 
  тилнинг луғат таркибини денотативлик нуқтаи назаридан таҳлил қилиш;
  
• 
  семантик майдонни белгилашда сигнификатив маънонинг ўрини белгилаш;
  
• 
  лексемаларда синонимик муносабатларнинг лисоний табиатини ва унда синонимик уянинг ўрнини аниқлаш;
  
• 
  уядош сўзлар (идеома) моҳиятини янгича талқин этиш;
  
• 
  синонимия ва полисемия муносабатларининг семантик хусусиятларини майдон аспектида шарҳлаш.