O`zbekiston respublikasi xalq ta`limi vazirligi buxoro davlat universiteti san`atshunoslik fakulteti

Tekis parallel ko'chirish sirtlari

Ta'rif. Yasovchining ma'lum yo'naltiruvchi bo'yicha doimo o'z-o'ziga parallel ravishda harakatlanishidan hosil bo'lgan sirt tekis parallel ko'chirish sirti deyiladi.
5- rasmda n tekis egri chiziqli yasovchining m egri chiziq bo'ylab doimo o'z-o'ziga parallel ravishda ilgarilanma harakatlanishi natijasida hosil bolgan F sirti korsatilgan. Agar m yo'naltiruvchi to'g'ri chiziq bo'lsa, silindr sirti hosil bo'ladi. Biror parabolani boshqa parabola bo'yicha tekis siljitilsa, giperbolik paraboloid sirti hosil bo'ladi. Demak, bu sirtlar ham tekis parallel ko'chirish sirtlari turiga kiradi.

Sirtlarning karkas usulida berilishi

Ba'zi bir sirtlari aniq geometrik qonuniyatlar bilan berib bo'lmaydi. Bunday sirtlar shu sirt ustida yotuvchi bir nechta nuqtalar yoki chiziqlar bilan beriladi. Sirtni uning ustidagi bir necha nuqtalar yoki chiziqlar bilan berilishi uning karkas usulfda berflfShf deb yuritiladi. Sirt ustida tanlangan chiziqlar to'plami sinning karkaslari deyiladi (6,7-rasmlar)

Ta'rif. Biror tekis yoki fazoviy chiziqning qo'zg'almas to'g'ri chiziq atrofida aylanishidan hosil bo'1gan sirt aylanish sirti deb ataladi.
Harakatlanuvchi chiziq sirtning yasovchisi, qo'zg'almas to'g'ri chiziq esa uning
aylanish o ji deyiladi. Yasovchi va aylanish o'qi aylanish sirtning aniqlovchilarini tashkil qiladi. 8-rasmda m(m', m") egri chiziqning i(i', i") aylanish o'qi atrofida aylanishidan hosil bo'lgan umumiy ko'rinishdagi aylanish sirti chizmada tasvirlangan. Aylanish jarayonida yasovchining hamma nuqtalariaylanalar bo'yicha harakat qilib, bu aylanalar sirtning parallellari _ deyiladi. Aylanish o'qidan o'tgan barcha tekisliklar meridian tekisliklari, ulaming aylanish sirti bilan kesishish chiziqiari esa
sirtning meridianlari deyiladi. Frontal meridian tekishgi bosh meridian tekisligi hisoblanib, uning sirt bilan kesishish chizig'i bosh meridian chi ig'i yoki sirtning frontal ocherki deb ataladi.
Meridian kesimlari ko'rsatilgan. Bosh meridian V ga parallel bo'lganligi uchun uning frontal proyeksiyasi o'zining haqiqiy kattaligiga teng bo'ladi.
Eng kichik radiusli parallel sirtning bo'yini, eng katta radiusli parallel esa uning ekvatori deyiladi. 8-rasmdagi aylanish sirtida parallellardan ⁿ_i (n _'^,nt") bo’yin, n, (n,',n,") esa ekvator chizig’i hisoblanadi. Parallellar yordamida sirt ustida nuqtalaring proyeksiyalari topiladi. Masalan, aylanish sir tiga tegishli A, va ^A₂ ^{nuqtalaming frontal proyeksiyalari A}v' ^{va A} _"^{nuqtalar berilgan bo'lsa, ulaming} gorizontal proyeksiyalari n _-parallelning ⁿ_{' -}gorizontal proyeksiyasida topiladi. Ekvatorda yotuvchi V nuqtaning gorizontal V" proyeksiyasi berilgan. Uning V" frontal proyeksiyasi ekvatorning n3" frontal proyeksiyasida bo'ladi.