|
Ukituvchining maksadi:
Rim imeriyasidagi kuldorlik tuzumining tushkunlikka uchrashi sabablarini kursatish, kolonlar xakida tushuncha berish, kolonlik moxiyatini kursatish. Rim imperiyasidek davlat tarixiga kizikishni uygotish.
Identiv ukuv maksadlari:
1.1.Rim imperiyasida kuldorlik krizisining sabablarini biladi.
1.2.Kolonlik xakida tushunchaga ega buladi.
1.3.Kolonlarning jamiyatdagi urnini va axvolini kursatib beradi.
1-savolning bayoni:
Rim imperiyasidagi kuldorlik tuzumi III asrdayok tamomila tushkunlikka uchragan edi. Kul mexnati unumdorligining pastligi, kul kuchining uchini tuldirib turishning tobora kiyinlashib borishi (Rim olib borgan golibona urushlarning tamom bulganligi tufayli), Rimga karshi tuxtovsiz xujumlar bulib turishi, fitnalar va kullarning kuzgolonlari bularning xammasi kuldorlik xujaligini norentabel kilib kuymokda edi, ishlab chikaruvchi kuchlarning turgunlikka va kullarning uzlarini xonavayron bulishga olib kelmokda edi.Rim kuldorlar kulchilikni bir kadar yumshatish yeki kullarni ekspluatasiya kilib turib, ekspluatasiya kilishning boshka formalarini joriy kilish yuli bilan ijtimoiy-iktisodiy inkirozdan kutulishga urindilar. Bu urinishlar orasida asosiy urinlardan birini Kolonlik oladi.
Dastlab kolonlar deb, Rim respublikasidagi kuldorlarning latifundiyalaridan (yirik pomestyelaridan) yer uchastkalarini ijraga olib ishlovchi ijarachi erkin mayda dexkonlarga aytilgan.
Davlatning bir kadar kullab-kultiklashiga karamasdan, rimlik mustakil dexkonlar kuldorlik tuzumi xukmronlik kilgan sharoitlarda doimiy ravishda xonavayron va xalok bula bordi. Dexkonlarning yerlari esa kuldorlar kuliga uta bordi. Lekin kuldorlik ishlab chikarish usulining uzi inkirozga uchraganligi sababli latifundliyalar egalari fakat kullarni ekspluatasiya kilish yuli bilangina uz yerlaridan foydalanishlari amri maxol bulib koldi. Yerlarni maydalab ijaraga berish ( ijaraga oluvchilar esa yerdan maxrum etilgan dexkonlarning uzi edi) bu yerlardan foydalanish uchun eng kulay usul bulib koldi.
Shunday kilib, kuldorlik sistemasi bilan bir katorda ma’lum darajada kelgusi feodal tuzumdan darak beradigan yangi munosabatlar (katta yer egaligining yerlardan maydalab foydalanish usuli bilan birga kushilishi, mayda mustakil , lekin shaxsan karam bulgan ishlab chikaruvchi dexkonning ekspluatasiya kilinishi) xam rivojlana bordi. Kolonlik rivojlanib, krepostnoylikka tobora yakinlashib bordi. Kuldorning ijarachisi bulgan, kullar orasida yashagan, kerakli asbob, uruglik, turar joy va xokazolarni xam kupincha kuldordan oladigan kolonlar tobora kuldorga karam bulib kolib, pomestye-villani tashlab, boshka joyga ketib kutulish imkoniyatidan butunlay maxrum buldi.
332 yilda imperator Konstantin Buyuk katta yer egalarining manfaatlarini kuzda tutib, kolonlarning ishlab turgan pomestyesini tashlab ketishini takiklaydigan va kochib ketgan kolonlarning majburiy yul bilan kaytarib olib kelinishini talab kiladigan farmon chikardi. Imperator va senatorlarga karashli pomestyelarda (bu pomestyelar saltuslar deb atala boshladi) kolonlar kudratli imperator ma’muriyati yoki xukmi zur senatorlar tomonidan ancha ilgariyok tutkinlikka solingan edi. Shunday kilib, kolon yuridik jixatdan kul deb xisoblanmas edi ( kulga nisbatan «erkin kishi» deb xisoblanar edi, Davlat undan fukorolik soliklari olar edi), lekin xakikatda esa erkin xam emas edi, chunki pomestye xududidan chikib ketolmas va yer egasiga doimiy suratda obrok tulab turishga yeki uning uchun biron formada kullik majburiyati – barshchina utashga majbur edi.. Shu bilan bir vaktda kuldorlar uz kuldorlarning bir kismini kazarma xolatidan yakka xujalik («kulbali kullar»-servi casati bilan uz xujayinlariga obrok tulashga majbur edilar) xolatiga kuchirdilar. Kolonlar xali krepostnoy emas edi, lekin Engels iborasi bilan aytganda, ular «urta asrlardagi krepostnoylarning utmishdoshlari» edi. IV va V asrlarda kolonlarning soni kisman yersiz dexkonlar xisobga kupaya bordi.
Nixoyat, tashkaridan kelib urnashib, rim yer egalaridan biror bir shartlar bilan myayyan yer uchastkalari olgan kelgindi varvarlar xam kolonlarga uxshash axvolda edi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
