O’zbekiston Respublikasi Xalq Ta’limi Vazirligi A. Qodiriy nomli Jizzax Davlat pedagogika instituti “Tarix” fakulteti

Nazorat topgshiriklari:
1.Kurial bu _________________________________
2.Kollegiat bu _______________________________
3.Yer egasi nima deb ataladi?
A. Kastellum
V. Villa
S. Magnat
D. Kuriya
Ye. Feodal
4.Rim imperiyasidagi ma’muriy bulinish tushunchalarining tugrilarini aniklang:
A.Monarxiya podsholari xokimiyatiga uxshash despotik xokimiyat tashkiloti
V. Senatlar urnini olgan byurokrat kengash
S. Imperiyani turt kismga taksim kilib, aloxida bir kism viloyat
D. Tetrarxiya
Ye. Dominat


3-asosiy savol:
Rim imperiyasida xristian cherkovi va uning roli.


Ukituvchining maksadi:
Xristian cherkovining davlat dini deb tanilishini izoxlash, Xristian cherkovi muxlislari xakida gapirib berish, cheorkovning ijtimoiy rolini ochib berish, cherkov mansabdorlari xakida tushuncha berish.


Identiv ukuv maksadalari:

1. 
   Xristian cherkovining ijtimoiy tarkibi xakida tushunchaga ega buladi.
   
2. 
   Muxim patriarx shaxarlarni biladi.
   
3. 
   Cherkov mansabdorlarini biladi.
   
4. 
   Rim cherkoviningtutgan urnini tushunadi.
   

3-savolning bayoni:
Konstantinning kuldorlik tuzumini mustaxkamlashga karatilgan reformalaridan biri xristian cherkovining davlat dini deb tanilishi buldi. Bu vokea sunggi Rim imperiyasi tarixida juda katta axamiyatga ega buldi, shuningdek, kelgusidagi urta asrlar tarixi uchun xam tayyorgarlik dakikalaridan biri bulib, juda katta rol uynadi. Dastavval imperiya sostavida maxsus iyerarxiyaga («ma’murlar darajasiga»), katta yer egalariga, kishilar karamligining yangi formalariga –cherkov korovullari deb atalgan kullarga (servi ecclesiatici) – bularning axvoli kolonlarning axvolidan uzga emas edi – molik bulgan kuchli yangi bir ijtimoiy tashkilot vujudga keldi. Bu vaktda (IV asr boshlarida) xristian cherkovi uzining sosial sostavining juda xam uzgartirib yubordi.. ilgari, I-II asrlarda, xristian cherkovi muxlislarining asosiy ommasi kullardan, shaxarlardagi proletarlashgan elementlardan, kiskasi, sosial jixatdan ezilgan va xak-xukukdan maxrum kilingan kishilardan iborat bulgan bulsa, endi xristianlikka urta sinf va xatto aristokratiya vakillari xam utdilar. Cherkov endi mavjud kuldorlik tuzumiga karshi chikmay kuydi, balki uz tashkilotini bu tuzum sharoitlariga moslashtirishga intilib, uzi katta yer egasiga aylana bordi. Xristianlik, davlat diniga aylantirilgandan keyin, xakikatda mexnatkashlarni ekspluatasiya kilishga fatvo berdi. Cherkovda e’tiborli yepiskoplar vujudga kelib, bular tez vakt ichida boyib ketdi va joylarda siyosiy ta’sir orttirdi. Chunonchi, shaxarlarning yepiskoplari guyo ximoyachilar (defensorlar) bulib, shaxarlarning ximoyachi-xomiylari va shaxarlar bilan imperator ma’muriyati urtasida vositachidek edi. Cherkov imperiya viloyatlaridagi «varvarlar» urtasida «missionerlik» faoliyatini keng suratda kizitib yubordi. Eng muxim shaxarlar – Rim, Aleksandriya, Konstantinopol, Antioxiya, Kuddus V asrda uzil-kesil patriarx unvonini oldilar ( Rim va Aleksandriya patriarxlari papa deb atalar edi). Patriarxlarga mitropolitlar va arxiyepiskoplar buysunar edi. Butun imperiya territoriyasidagi davlat dini tashkiloti ustida turgan cherkov, endi uzini katolik yoki butun jaxon cherkovi deb xisobladi. Unga itoat kilmagan okimlar yoki guruxlarni (sektalarni) yeretik deb, ularning ta’limotini yeres deb e’lon kilinadi. Xukmron cherkov manfaatlarini ximoya kilib turgan davlat IV-V asrlardayok yeretiklarni sistematik ravishda ta’kib kilib, ularga nisbatan kattik jazo choralarini ishga soldi. Xristian cherkovining rivojlanishi va rasmiylashuvi, unga karashli yerlarning kupayib borishi, kullikning cherkov pomestyelaridagi bir muncha yumshatilgan yangi formasi, cherkovning varvarlar olami bilan aloka kilishi va ularning asta-sekin xristianlashtirilishi – bularning xammasi xam urta asrldardagi yangi tuzumning ma’lum darajada tayyorlanishi edi.
Imperiyaning inkirozi IV asr oxirida – V asr boshlarida yumshash u yokda tursin, yana battarrok keskinlashdi, Kupgina sosial-siyosiy isloxatlar utkazilishiga karamay, dinning uzgarishiga karamay, kullarni ekspluatasi kilish formasini (plantatorlarning kazarma sharoitidagi kullarini obrok tulaydigan kullarga va kolonlarga aylantirish yuli bilan) yumshatishga xarakat kilinishiga karamay, Rim jamiyati kuldorlikka asoslangan jamiyat xolicha kolganda, tiklanolmas edi. Bu juda katta sosial uzgarishlaring xarakatlantiruvchi kuchlari Rim jamiyatining uzidagi ezilgan sinflar xamd varvarlar buldi. Kullar, kolonlar, shaxar xunarmandlari III-V asrlar davomida uz zolimlariga, ayrim kuldorlarga va rim kuldorlik imperiyasining uziga karshi kattik kurash olib bordilar. Galiya va Ispaniyada bagaudlarning III-V asrdagi kuzgoloni, Shimoliy Afrika sirkumsellionlar yoki agonistiklarning IV asrdagi – V asrning boshlaridagi xarakati, Resiya, Pannomiya va Norikada sumkamarlarning V asr urtalaridagi galayonlari bunga yakkol dalildir. Lekin Rimdagi ezilgan ommaning sosial kuchlari tarkok, sochilgan, mutlako uyushmagan edi. Ularning chikishlari, odatda, maglubiyat bilan tugar edi. Birok kuldorlik Rimiga karshi imperiya axolisining pastki tabakalaridan tashkari yana bir kushni varvarlar xam bosh kutardilar. Rim imperiyasining kiyin axvolga tushib kolganligidan foydlanib, bush yer va boshka xil ulkalar payida bulgan varvarlar (IV-V asrlarda bular asosan turli german kabilalari edi), keyinchalik slavyanlar va shuningdek, boshka xalklar viloyat ketidan viloyatni kulga ola boshladilarki, nixoyat, 476 yilda Garbiy Rim impertorlari xokimiyatini butunlay yuk kildilar, bu vaktda Garbiy Rim imperiyasi territoriyasida mayda va ancha yirik varvar kirolliklari vujudga keldi, bu korolliklarda yangi ijtimoiy tuzumning yaratilishi uchun (Rimdagiga karaganda) kulayrok sharoitlar tugildi.