|
Nazorat topshiriklari:
Arablar tarixidagi uch davrni tushuntiring?
Islom dini paydo bulmasdan ilgari Aribistondagi ijtimoiy xayot xakida aytib bering?
VI-VII asrlardagi arablarning ijtimoiy tuzumidagi urugchilik belgilariga bebaxo bering?
Arabistonda 610 yilda kanday vokea yuz berdi?
A) Abu Bakr xalif buldi
V) Usmon xukumatga keldi.
S) Muxammad din targibotchisi buldi
D) Muxammad paygambar sifatida ish boshladi.
Ye) Arab kabilalari birlashdi.
Arablarda islomgacha kaysi din mavjud edi?
A) Xristian
V) Majusiylik
S) Nasroniy
D) Yaxudiy
Ye) Barchasi
3-asosiy savol:
Dastlabki xalifalar zamonida arablarning istilolari. Ummaviylar sulolasi.
Maksad: Kuchmanchi badaviy kabilalar zamonida arablarning istilolarini tushuntirish, nifoklarning boshlanishi sabablarini aytish, Ummaviylar sulolasining xalifaligining vujudga kelishidagi shart-sharoitlarini ochib berish va Abbosiylar xalifaligining tashkil tashkil topishida ijtimoiy xayotiga baxo berish.
Identiv ukuv maksadlari:
2.1. Dastlabki xalifalar zamonida arablarning istilolarini tushunadi.
2.2. Nifokning boshlanish sabablarini aytadi.
2.3. Ummaviylar xalifaligining tashkil topish shart-sharoitlarini aniklaydi.
Abbosiylar xalifaligi davrida ijtimoiy va iktisodiy xayotiga baxo beradi.
2 –asosiy savol bayoni:
Muxammadning eng yakin vorislari – xalifalar – arab xarbiy jamoasining saylab kuyiladigan boshliklari bulib, ular diniy, xarbiy va grajdan xokimiyatni uz kullariga olgan edilar. Ularning karorgoxi Madina shaxri edi. Bu xalifalar chikib kelishlari jixatidan Muxammadning yo karindoshlari yoki yakin dustlari edi. 632-661 yillar davrida birin ketin Abubakr, Umar, Usmon va Ali idora kildi. Bular ichida ikkinchi xalifaning - Umarning (634-644) idora davri juda katta axamiyatga buldi. Xuddi shu Umar zamonida Arablar Suriyani, Falastinni, Misrni, Eronni bosib oldilar. Arablar bu davrda bir kancha ajoyib galabalarni kulga kiritdi. Ular Suriyada (636) Yormik daryosi buyida Kuddus yonida (638) Vizantiyaliklarni, Kadisiya 637 va Nexavan 642 shaxarlari yonida, kadimiy Ekbatanlar yakinida eronliklarni tor-mor keltirdi. Arablarning Vizantiya va Eron bilan bulgan jangida katta muvaffakiyatlarga erishuvi ularni ruxlantirib, yangi istilolar kilishga niktadi. Suriya, Misr va boshka mamlakatlardagi ezilgan ommaning bir kismi arablarga diniy zulmdan, krepostnoylik jabru-jafosi va moliyaviy zulmidan kutkaruvchilar deb karadi. Arablar uz zulmidan istilolarida odatda asosan maxalliy boylarning mol-mulklarini bosib oladi.
Xukmronlikning dastlabki vaktlarida xalkni solik bilan uncha kiynamadi. Ular buysundrilgan axoliga diniy erkinlik va bir kadar siyosiy avtonomiya berdi, idora kilish funksiyasini kupincha maxalliy –diniy jamoalarni boshliklariga topshirdi. Ammo shu bilan birga ular turli yengilliklar berib, axolini musulmonlikni kabul kilishga kiziktirdilar. Islom dinini kabul kilganlar arablarning uzi singari barcha soliklardan ozod kilindi. Arablar istilo kilgan mamlakatlarida maxalliy axoliga aralashmay, aloxida xarbiy kolloniyalarga bulinib yashadi. Ularning xayotida xarbiy patriarxal soddalik bir muncha vaktgacha saklanib koldi. Mesopatamiyadagi Kufa, Basra va boshkalar, shuningdek, Misrdagi Fustat (keiynchalik Koxira) arablar tomonidan bunyod etilgan xarbiy poseleniyalarning eng yiriklaridan biri edi. Birok arablar tomonidan bosib olingan mamlakatlarning iktisodiy va sosial jixatdan eng tarakkiy topgan kismida yashagan arab zodagonlari oradan kup vakt utmay maxalliy aristokratiyasi ta’siriga berilib ketdi. Bu ta’sir savdo yaxshi rivoj topgan boy mamlakat bulmish Suriyada ayniksa kuchli buldi. Arablarning xarbiy boshliklari bu yerda yashab turib, Suriyadagi yukori sinfning zeb-ziynatli xayotini tez uzlashtirib oldi. Suriyadagi katta yer eglaridan va kuldorlardan urnak olib, ularning uzi xam yerlarni batamom xususiy mulk kilib tortib ola boshladi, kullar asray boshladi. Bunday arablar uchun «Madina karilar»ning oddiy patriarxal xayoti maroksiz va eskirib kolgandek kurinardi. Suriyadagi arab aristokratiyasiga, ya’ni ota-bobolarining rasm-odatlaridan kechib, «kofirlar»ning yangi tartiblarini uzlashtirib olgan arab aristokratiyasi yomon kuz bilan karardi.
Ummaviylar zamonaviy zamonida idora kilish apparati ancha murakkablashdi. Axolidan yer va jon soligi oladigan juda keng tarmokli moliya amaldorlari apparati tashkil kilindi. Shu narsa xarakterliki, endi fakat «kofirlar» emas, balki musulmonlar xam solik tulaydigan buldi. Uch xil solik asosiy solik xisoblanar edi. Abbosiylar zamonida arb davlati juda xam tarakkiy topdi. Bagdod xalifaligi VIII-IX asrlarda ayniksa kuchli edi. Bu vaktda-Bogdodni brpo etgan Mansur (754-775), Karl Buyukka zamodosh bulib, u bilan dustona diplomatik aloka kilgan Xorunal Rashid (786-809), arab ilm-faniga zur berib xomiylik kilgan Al-Ma’mun (786-809), kabi kudratli xalifalar idora kildi. Eronning feodallashgan zodagonlari xalifalikni idora kilishda ativ katnashdi, Buyuk vazirlik lavozimiga odatda eroniylardan tayinlanar edi va bu lavozim nasldan-nasldan utar edi ( masalan, mashxur Barmokilar familiyasi). Xalifaning juda kup (160 000 kishiga yakin) doimiy kushini bulib. Bu kushinning kupchiligi turli varvarlar otryadlaridan iborat edi, IX asrning ikkinchi yarmidan boshlab esa, asosan turk otryadlaridan iborat edi. Abbosiylarning poytaxti Bogdod juda katta bir shaxar bulib, unda xalifaga va uning yakin odamlariga karashli juda kup saroy va boglar bor edi. Shaxar doira shaklida bulib, uning atrofi ikki kator devor bilan uralgan edi. Bu shaxar zodagonlar shaxri, xalifaning karorgoxi va uning ma’muriy poytaxti bulish bilan birga juda katta bir xunarmandchilik, ayniksa, savdo markazi edi. Bogdod bozorlariga uzok-uzok mamlakatlardan savdogarlar kelar edi. Bu yerda Vizantiyaliklar Xitoy, Xindlar, Malayaliklar, Shimoliy, Garbiy va xatto Markaziy Afrikada yashovchi kishilarni xam uchratish mumkin edi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
