O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti tarix fakulteti

 
4- mavzu: Isbotlash va rad etish. Gipoteza va nazariya 
Reja: 
1. Isbotlash tushunchasi. Isbotlash turlari 
2. Rad etish va uning asosiy usullari 
3. Gipotiza - bilimlar taraqqiyotining maxsus shakli sifatida 
4. Nazariya bilimlarning tugal sistemasi 
Vatanimiz-O’zbekistonning gullab-yashnashi, barkaror, mo’staxkam Bulishi ma’lum
bir darajada yoshlarning ongli, bilimli komil inson Bulishlariga bog’liq. Bu xakda 
Prezidentimiz I. A Karimov shunday deb ta’kidlagan: «Komil inson deganda biz avvalo, 
ongi yo’ksak, mo’stakil fikrlay oladigan, xo’lk-atvori bilan o’zgalarga ibrat Bula 
oladigan, bilimli, ma’rifatli kishilarni to’shunamiz. Ongli, bilimli odamlarni oldi-kochdi 
gaplar bilan aldab Bulmaydi. O’ xar bir narsani akl, mantik tarozisiga solib ko’radi. O’z 
fikr-o’yi, xulosasini mantik asosida ko’rgan kishi eto’k odam Bo’ladi»
6
. 
Cho’ko’r taxlilga, mantikka asoslanmagan bir yoklama fikr odamlarni changitadi. 
Faqat baxs-mo’nozara, taxlilga asoslangan to’gri xulosalargina xakikatni bilishga yo’l 
ochadi. 
Baxs, mo’nozara yo’ritishning, chin fikrlarni isbotlay bilishning, xato fikrlarni rad etishning 
o’ziga xos qonun koidalari 
mavjud
. Bu koidalarni bilish xar bir insonga, shu jo’mladan 
talabalarga chin fikrni xato fikrdan ajrata bilish, to’gri tafakko’rlash madaniyatini shakllantirish 
imkonini beradi. 
Mantik ilmida isbotlash va dalillash tushunchalari o’zaro farklanadi. Dalillash deb, 
biror fikr, mo’loxazani yoki mo’loxazalar tizimini vokelikka bevosita mo’rojaat kilish 
yo’li bilan (ko’zatish, tajriba-eksperiment va xokazo asosida) yoki chinligi avvaldan 
tasdiklangan boshka mo’loxazalar yordamida asoslab berishga aytiladi. Dalillash bevosita 
yoki vositali Bo’ladi. Bevosita dalillash xissiy bilishga, ya’ni ko’rish, tajriba-eksperiment 
orkali amalga oshiriladi. Vositali dalillash esa, chinligi avvaldan tasdiklangan boshka 
mo’loxazalarga asoslanadi va xulosa chiqarish ko’rinishida namoyon Bo’ladi. 
Dalillashning birinchi usuli empirik, ikkinchi usuli nazariy bilimlarga asoslanadi. Nazariy 
va empirik bilimlarning chegarasi nisbiy Bo’lganligi kabi, dalillashning yuqoridagi ikki 
usulga ajratilishi xam nisbiydir. 
Dalillashning Xususiy ko’rinishi mantikiy isbotlashdir.