O`zbekistоn respublikasi

Оналик гаметофитининг эволюцияси. Муртак халтанинг эволюциясига эътибор берилса, ёпиқ уруғли ўсимликларнинг 80% да Polygonum типидаги муртак халтанинг ҳосил бўлиши кузатилган. Бундай ҳолат эволюцияда энг оддий ва филогенетик жиҳатдан қадимги эканлиги ҳақида фикр билдириш имконини беради. Турларга бой Papillonaceae, Sсrоphulariaceae ва Labiatаe оилалари ва ҳатто Fagales, Juglandales ва бошқа тартибларга мансуб ўсимликларда ҳам Polygonum-типдаги муртак халталарнинг ривожланиши аниқланган. Муртак халталарни ривожланишининг бошқа типлари анча кам учрайди ва филогенетик системани турли жиҳатларида тарқалган. Муртак халтанинг эволюцияси соддалашиб тез ривожланишга ўтган, яъни ядроларнинг сони ва археспорий ҳужайраларда бўлинишлар миқдори камайган.
Ҳақиқатда ҳам ёпиқ уруғли ўсимликлар муртак халтасини ҳосил бўлишида 3-5 марта бўлинишлар натижасида 4, 8 ва 16 та ядро юзага келади. Очиқ уруғлиларда 8-11 марта бўлиниш натижасида, 256-2048 та ядро юзага келади. Ҳозирги пайтга келиб, мутахассислар томонидан ёпиқ уруғли ўсимликларда муртак халтани юзага келиши ҳақида бир қатор назариялар мавжуд. Бу назарияларда ёпиқ уруғли ўсимликлар муртак халтаси билан очиқ уруғлилар орасида алоқадорликлар баён қилинади. Шуни қайд этиш лозимки, ҳозиргача мутахассислар томонидан ёпиқ уруғли ўсимликлардаги муртак халтани келиб чиқиши ҳақида олимлар томонидан якдил қабул қилинган назария яратилган эмас.
Ёпиқ уруғлилардаги муртак халтанинг турли типлари И.Д.Романов фикрича, бир-бирига боғлиқ бўлмаган ҳолда мустақил тарзда ва параллел ҳолда юзага келган. Муртак халтанинг битта типи масалан, Adoxa Peperomia ва Drusa-типлари турли Polygonum ва Fritillaria – типлари аждодлардан юзага келган бўлиши мумкин.
Ёпиқ уруғли ўсимликларда муртак халтани юзага келишидаги параллелизмни И.Д.Романов ўхшаш шароитда рўй берган ривожланиш билан изоҳлайди ва бу табиий танланиш жараёнидаги битта йўналиш натижаси деб ҳисоблайди.
Муртак халтанинг турли типларини юзага келиши В.П.Банникова, О.А.Хвединич маълумотларига (1982) кўра, ўсимликларнинг ташқи морфологик белгиларига боғлиқ бўлмайди. Морфологик белгилари ўхшаш туркум ва турлар муртак халталарининг типларига кўра фарқланмайдиган ўхшаш муртак халталарга эга. Битта туркумга мансуб ҳар хил тур ўсимликларда турли типдаги муртак халталар учрайди. Шунга қарамай, муртак халтанинг прогрессив типлари юксак даражада тузилган, систематик жиҳатдан юқори поғонадаги Apiaceae, Asteraceae ва Orchidaceae оилаларига мансуб ўсимликларда учрайди. Систематик жиҳатидан муртак халтанинг примитив-оддий тузилиши фақат Polygonim-тип оилаларининг ўсимликларида учрайди.