O‘zbeкiston respubliкasi

Tema 
Rema 
Halim 
maktabga ketdi 
Maktabga 
Halim ketdi 
 
Gapning aktual bo‗linishi mantiqiy birlik bo‗lgan hukmning 
bo‗laklanishi (subyekt va predikatga bo‗linish) ga o‗xshaydi. Shu 
boisdan ayrim tilshunoslar aktual bo‗linishni 
mantiqiy-grammatik 
bo„linish 
deb ham nomlaydi. 
Aktual bo‗linish – sof nutqiy hodisa. Lekin aktuallashish lisoniy 
strukturadan mutlaqo uzilgan deyish noto‗g‗ri. Har qanday hodisa 
muayyan mohiyatning ko‗rinishi bo‗lganligi kabi aktuallashish ham 
konstruktiv-sintaktik sathdan butunlay uzilmagan. Aktuallashishda 
gapning lisoniy strukturasi unsurlari bo‗lgan kesim, ega, hol o‗rinlari 
to‗ldiruvchilari yoki bu to‗ldiruvchilar kengaytiruvchilarining 
kommunikativ ahamiyati aktual bo‗linishni keltirib chiqaradi. Shu 
boisdan aktuallashishning lisoniy asosi konstruktiv-sintaktik lisoniy 
sath, aktuallashish jarayoni esa kommunikativ-sintaktik sath deb 
yuritiladi. 
Aktual bo‗linish talabi bilan gapda so‗z tartibi har xil bo‗ladi. 
Gapning konstruktiv va nokonstruktiv bo‗laklari turlicha 
joylashadi. Buning sintaktik qurilishga daxli yo‗q. Tartib o‗zgarishi 
bilan gap sintaktik qurilishiga putur yetmaydi. Gapda so‗z tartibi 
aktual bo‗linish bilan chambarchas bog‗liq. 
Gapdagi so‗zlar o‗zlarining tema yoki remaga kirishiga ko‗ra 
joylashadi. 
Axborotning tinglovchiga ma‘lum 
parchalarini ifodalovchi 
so‗zlar gap boshida keladi. 
Rema gap oxirida, temadan so‗ng keladi. Bu izchillikning 
buzilishi yo uslubiy bo‗yoqdorlik uchun xizmat qiladi, yoki mantiqiy 
buzilishni keltirib chiqaradi. 

---

426 
Agar ega guruhi tema, kesim guruhi rema bo‗lsa, aktual bo‗linish 
sintaktik bo‗linish bilan muvofiq keladi: 
O„quvchilar shodlanishdi 
(ega-kesim, tema-rema). 
Quyidagi gaplarning tema-rematik bo‗linishini qiyoslang (55-
jadval): 
55-jadval