O‘zbeкiston respubliкasi

Tema 
Rema 
Fermerlar 
Bu yil 
Paxtadan 
bu yil paxtadan mo„l hosil 
oldilar 
fermerlar paxtadan mo„l 
hosil oldilar 
fermerlar bu yil mo„l hosil 
oldilar 
 
Birinchi jumlada tema gapning egasi bilan muvofiq keladi. 
Кeyingi gaplarda aktual va sintaktik bo‗linish nomuvofiqligi yuz 
bergan. Demak, ma‘lum bo‗ladiki, gapdagi so‗zlar o‗rni o‗zgargani 
bilan sintaktik strukturada o‗zgarish yuz bermaydi. Aktual bo‗linishda 
esa u muhim ahamiyatga ega bo‗ladi. 
Aktuallashtiruvchilar qatorida, tartibdan tashqari, boshqa vositalar 
ham bo‗lishi mumkin. Ular ustuvor qiymat kasb etganda, tartibning 
roli susayadi. Muhim aktuallashtiruvchilar qatoriga fonetik, leksik va 
grammatik aktuallashtiruvchilarni kiritish mumkin: 
1)
prosodik aktuallashtiruvchi vosita. 
Bunday aktuallash- 
tiruvchi vosita sirasiga mantiqiy urg‗u va u bilan bog‗liq bo‗lgan nutq 
tempi hamda pauza kiradi. 
Gapda nechta mustaqil so‗z bo‗lsa, shuncha miqdorda so‗z 
urg‗usi bo‗ladi. Biroq gap qanchalik darajada yoyiq yoki yig‗iq 
bo‗lishidan qat‘i nazar, unda mantiqiy urg‗u bitta bo‗ladi. Qaysi so‗z 
mantiqiy urg‗u olsa, shu so‗z rema, gapning qolgan qismi esa tema 
hisoblanadi. Faqat ega va kesimdan iborat gaplarda qaysi bo‗lak 
mantiqiy urg‗u olsa, u rema maqomini oladi: 1. 
Guli 
keldi
: Guli – 
tema
, keldi – 
rema
. 2. 
Guli 
keldi: Guli – 
rema
, keldi – 
tema. 
Emfatik emotsional urg„u. 
Emfatik urg‗u ham gapdagi ma‘lum 
bir so‗zni ajratib ko‗rsatadi. Bu bilan u mantiqiy urg‗uga o‗xshab 
ketadi. Biroq, mantiqiy urg‗udan farqli o‗laroq, emfatik urg‗uda 
hissiylik kuchli bo‗ladi. O‗zbek tilida emfatik urg‗u ostidagi so‗z 

---

427 
tarkibidagi unli yoki undosh cho‗ziladi. Masalan: 
Havo