O‘zbeкiston respubliкasi

MAVZU YUZASIDAN SAVOL VA TOPSHIRIQLAR 
1.
Emotsionallik haqida gapiring. 
2.
His- hayajonli gap haqida qanday ma‘lumotlarni bilasiz? 
3.
His- hayajonsiz gaplarnng imlosi qanday bo‗ladi? 
4.
Emfatik urg‗u haqida nima bilasiz? 
UYUSHGAN GAP 
Tayanch tushunchalar 
ega, kesim, uyushish, uyushiqlik, uyushganlik, sodda gap, 
qo„shma gap, uyushtiruych unsur, uyushuychi unsur 
 
109-
 
§. Uyushish haqida. 
O‗zbek tilshunosligida uyushish hodisasi bilan bog‗liq uchta 
hodisa mavjud: 
1)
gapda uyushgan so‗zlar (Bu haqda yuqorida aytildi); 
2)
qo‗shma gapdagi uyushiq gaplar (Bu haqda quyida – 
«Qo‗shma gap» bahsida so‗z yuritiladi); 
3)
uyushgan gaplar. 
Uyushiqlik umumiy holat bo‗lib, sodda gapga ham, qo‗shma 
gapga ham xos. Sodda gapda so‗zlar uyushib kelsa, qo‗shma gapda 
so‗z, sodda gap uyushib keladi. 
Aytilganidek, uyushiqlik kamida ikki birlik (unsur)dan iborat 
bo‗ladi: 1) uyushtiruvchi unsur; 2) uyushuvchi unsur. 
Bu ikki unsur barcha uyushish hodisasida mavjud. 
Xo‗sh, uyushgan gap nima va u uyushiq gapdan nimasi bilan 
farqlanadi? 
Ma‘lumki, har qanday gap grammatik yoki semantik-funksional 
shakllangan bo‗lishi lozim. Shu bois u kesimga ega bo‗lib, bu kesim 
[
WP
m
] 
(kesimlik ko‗rsatkichlari bilan shakllangan atov birligi) yoki 
[
WP] 
(semantik-funksional shakllangan gap) tarzida bo‗lishi lozim. 
[
WP
m
] sodda gapda bitta, qo‗shma gapda esa birdan ortiq bo‗ladi. 
Quyidagi gaplarni qiyoslaylik: 
1.
Ukang rasm chizar edi. 
Bu gapning lisoniy qolipi quyidagicha: 
E 
WP
m
 
 
T 

---

430 
2.
 
Ukam rasm chizar edi va singlim televizor ko„rar edi 
gapining qolipi esa quyidagicha: