O‘zbeкiston respubliкasi

Egasi ifodalangan gap.
Кesimdagi 
[W], [Pm] 
xususiyati va 
ularning o‗zaro munosabati tufayli nutqda egani tushirib qoldirish 
mumkin bo‗lmaydi. Bunda eganing nutqiy voqelanishini zarur qilib 
qo‗yadigan: 
I.
[W] 
ga bog‗liq omil. 
II.
[P
m
] 
ga bog‗liq omil mavjud. 
I.
 
Кesimdagi Wga bog„liq holda ega ifodalanishining zarurligi. 
1.
 
Кesimning 
[W] 
qismi vazifasida frazema (ibora) kelganda, 
egani tushirib qoldirishning iloji yo‗q: 
1. Bu voqeadan Jamshidning 
kapalagi uchib ketdi.
(Gaz.). 
2. Markazga kelib, bo„lib o„tgan 

---

387 
voqealarning butun tafsilotini eshitgan Qalandarovning fig„oni 
falakka chiqdi. 
Bunda ega ifodalanishining zarurligi, ko‗rinib 
turibdiki, gapning qolipiga emas, balki iboralarda ega bilan kesim 
aloqasining o‗ta zichligi, iboralarning barqaror hodisa ekanligi bilan 
bog‗liq. 
2.
Ma‘lumki, ayrim hollarda o‗timli fe‘lning semantikasi ularning 
vositasiz to‗ldiruvchi bilan kompletiv (o‗ta zich) aloqada bo‗lishini 
taqozo qiladi (masalan, 
kuzatmoq, ko„rmoq, aytmoq
). Bu so‗zlarning 
obyekt valentligi (tushum kelishigidagi kengaytiruvchisi) zaruriy. Shu 
boisdan fe‘l majhul nisbatga o‗tgach, ularning vositasiz to‗ldiruvchisi 
egaga aylanadi, shuningdek, mazkur kompletiv aloqa ham saqlanib 
qoladi, avval to‗ldiruvchi, endi esa eganing ifodalanishi zarur bo‗lib 
qoladi: 1. 
Oqibat, hozirgacha ham ayrim fuqoralar, ayniqsa, yoshlar 
orasida ikkilanishlar, hatto muxolifat tomoniga og„ib ketish kabi 
achinarli hollar kuzatilmoqda. 
(Gaz.).2
. Natijada, ko„plab fuqarolar 
uchun buzg„unchi muxolifatning asl basharasi, uning maqsad va 
vazifalari, mohiyati, kirdikorlari to„laqonli bayon etib berilmadi. 
(Gaz.).3
. Yig„inda fermer xo„jaliklari taraqqiyoti uchun mahalliy 
fermerlar tomonidan qo„yilayotgan sun‟iy g„ovlarning sabablari ham 
aytildi. 
(Gaz.). 
3.
 
Кesimning 
[W] 
qismi taqlid so‗zlardan yasalgan fe‘l bilan 
ifodalanishi ham eganing voqelanishini taqozo etadi: 
1. Eshik taq-taq 
qildi. 2. Yuragim shuvillab ketdi. 3. Qarg„a qag„illaydi. 
4.
 
Tabiat hodisalarini ifodalovchi ayrim fe‘llar ham eganing 
mazmuni bilan o‗ta zichlashib ketganligi bois nutqda eganing tushib 
qolishiga yo‗l qo‗ymaydi: 
Tong otdi. Кun botdi. Chaqmoq chaqdi. 
Qorong„i tushdi.