O‘zbeкiston respubliкasi

Turg„un SB va frazemalarning LSQdagi o„rni.
Turg‗un SB va 
frazemalar ham mohiyatan o‗zida tayyorlik, majburiylik, ijtimoiylik 
belgilarini mujassamlashtirganligi bois, bir atov birligi, bir leksemaga 
teng birlik sifatida qaralib, yaxlit holda LSQning bir uzvini to‗ldiradi. 
Masalan, 
Halimning tepa sochi tikka bo„lishi 
[
W
qaratqich
 
kelishigi
→ 
W
egalik
 
qo„shimchasi
], 
qo„y og„zidan cho„p olmagan bola 
([
ism→ ot]
) 
kabi. 
MAVZU YUZASIDAN SAVOL VA TOPSHIRIQLAR 
1.
So‗z birikmasi LSQini tushuntiring. 
2.
SB tarkibining birikuv omillari uning LSQ uchun qay darajada 
ahamiyatli? 
3.
Joylashuv omili deganda nima nazarda tutiladi? 
4.
Shakliy omil LSQ uchun ahamiyatlimi? 
5.
Ma‘noviy omilni misollar asosida izohlang. 
6.
Turg‗un birikmalarning SB qolipidagi o‗rni haqida gapiring. 
7.
Lisoniy SBga ta‘rif bering. 
8.
SB LSQining shakily va ma‘noviy jihatini sharhlang. 
GAP 
GAP NUTQIY SATHDA 
 
Tayanch tushunchalar 
lison, nutq, leksik omil, morfologik omil, ohang, kesim, kesimlik 
kategoriyasi 
 
82-
 
§. Gap haqida umumiy ma‟lumot. 
 
Tildan foydalanish fikrni shakllantirish va bayon qilishdan iborat. 
Bu esa gap orqali amalga oshar ekan, demak, til yaxlit vujud sifatida 
sintaksisda namoyon bo‗ladi. 
Gap – kishilarning bir-biriga fikr, axborot uzatish uchun 
ishlatadigan asosiy birlik, fikr ifodalashning eng oddiy va tipik 

---

356 
ko‗rinishi. U so‗zlovchi uchun fikr ifodalash va axborot uzatish, 
tinglovchi uchun axborot qabul qilish vositasi. 
Кishi ongidagi fikr tushunchalar asosida tiklanadi. Fikr nutqda 
gap sifatida yuzaga chiqadi. Fikr tushunchadan tashkil topganligi kabi 
gap ham tushunchaning shakli sanalgan so‗z va so‗z birikmalaridan 
tuziladi. Gapning tashkil etuvchilari – so‗z (ibora ham), grammatik 
shakl va so‗z birikmalari. 
Tilning asosiy vazifasi – kishilar muloqotida vosita bo‗lib xizmat 
qilish. Axborot uzatish va qabul qilish vositasi bo‗lish – tilning 
kommunikativ mohiyati. 
Кommunikatsiya jarayoni uchun jamoa zarur. Aniqrog‗i, muayyan 
tilda axborot uzatish va qabul qilish shu tilda so‗zlashish malakasiga 
ega kishilarni taqozo qiladi. Bu esa kommunikatsiya jarayonining 
ijtimoiy tabiatliligidan dalolat beradi. 
Gap sintaktik yaxlitlik, bu uning grammatik shakllanganligi, 
tarkibiy uzvlari bir butunlik holiga kelganligi bilan izohlanadi. 
Demak, gapda bir necha jihat birlashgan bo‗ladi. Birinchi jihat 
gapning moddiy qobig‗i, bu uni tashkil etuvchi so‗z va grammatik 
shakllar. Masalan, aksariyat gapda kesimlik ko‗rsatkichlari bilan 
shakllangan atov birligi (kesim)ning bo‗lishi shart. Ikkinchi jihat ana 
shu moddiy qobiqqa singdirilgan aqliy mahsul – fikr – axborot. 
Uchinchi jihat esa so‗zlovchining voqelikka munosabati, nutq 
vaziyati. Bu uch jihat nutqda uchlikni – sintaktika, semantika va 
pragmatika birligini tashkil etadi.