O‘зbekiстон рeспublikaсi

prezidentlik
, 
parlamentar
va 
aralash
turdagi
(
yarimprezidentlik
) Respublikalarga ajratiladi. Prezidentlik Respublikasining (AQSH, Meksika, 
Qozog‘iston va boshqalar) farqlovchi yuridik xususiyati shundaki, unda umumxalq saylovlarida 
saylanadigan prezident ayni bir vaqtda davlat va hukumat boshlig‘i hisoblanadi. U faqat o‘ziga 
hisobdor bo‘lgan o‘z ijro etuvchi ma’muriyatini (AQSH, Meksika) yoki hukumatini (Peru, 
Qirg‘iziston) tuzadi. Hukumatda, qoidaga ko‘ra, bosh vazir lavozimi bo‘lmaydi. Prezident 
parlamentni tarqatib yubora olmaydi, parlament ma’muriyat (hukumat)ni iste’foga jo‘nata 
olmaydi. Prezidentlik respublikalarida «ma’muriy» bosh vazir lavozimining bo‘lishi, 
parlamentning ayrim vazirlarni lavozimdan chetlatish huquqi mustasno tarzida uchraydi. 
Parlamentar Respublika (Italiya, GFR, Vengriya, Latviya) yuridik jihatdan parlament faqat o‘zi 
oldidagina siyosiy javobgar bo‘lgan hukumatni tuzadigan va ijro etuvchi hokimiyatni emas, balki 
faqat davlat boshlig‘ini saylaydigan to‘la hokimiyatli organ ekanligida ifodalanadi. Prezident o‘z 
vakolatini bosh vazir boshchilik qiladigan hukumat taklifi bo‘yichagina amalga oshiradi. 
Parlament hukumatni agar u parlamentdagi ko‘pchilik qo‘llab-quvvatlashidan mahrum bo‘lsa, 
unga ishonchsizlik bildirib iste’foga chiqarishi mumkin. Bunday holatda prezident parlamentni 
hukumat taklifiga binoan tarqatib yuborish va muddatdan oldin saylovlarni belgilash huquqiga 
ega bo‘ladi. Aralash turdagi Respublikalarda (Fransiya, Finlyandiya, Ruminiya) prezidentlik 
Respublikasi elementlari parlament Respublika elementlari bilan biriktiradi. Prezident (davlat 
boshlig‘i) qoidaga ko‘ra umumiy saylovlarda saylanadi hamda yuridik va haqiqatda katta 

---

97 
vakolatlarga ega bo‘ladi. Ammo hukumat parlament yo‘li bilan tuziladi va u faqat prezident 
emas, balki parlament oldida ham javobgar hisoblanadi. Prezident bosh vazir boshchilik 
qiladigan hukumatga umumiy rahbarlikni amalga oshiradi. Prezident ma’lum holatlar yuzaga 
kelganda parlamentni tarqatib yuborish huquqiga ega bo‘ladi. (3)