O‘зbekiстон рeспublikaсi

SIYOSIY PARTIYA
— o‘z a’zolari va tarafdorlarining siyosiy irodasini ifoda etadigan, 
shu davlat siyosiy yo‘nalishini belgilashda, davlat hokimiyat organlarini shakllantirishda, 
shuningdek, hokimiyatni o‘zining vakillik hokimiyat organlariga saylangan vakillari orqali 
amalga oshirishda ishtirok etishnio‘ziga vazifa qilib olgan barqaror tuzilmaga va doimiy faoliyat 
xarakteriga ega bo‘lgan mustaqil ijtimoiy birlashma. Partiyaning aniq yuridik ta’rifi aniq 
davlatlar qonunchiligida beriladi va ular mahalliy siyosiy va huquqiy an’analarga ko‘ra jiddiy 
farqlanishi mumkin. (3) 
SIYOSIY 
PARTIYALAR 
– 
jamiyatning 
muayyan 
ijtimoiy 
tabaqalari 
faol 
namoyandalarini birlashtiruvchi, siyosiy hayotda bevosita ishtirok qilish orqali o‘z manfaatlarini 
ifodalovchi siyosiy tashkilot. S.p. zamonaviy jamiyat siyosiy tizimining muhim qismidir. Ular 
davlatning siyosiy yo‘nalishini belgilashda ishtirok etadi, hukumatning vakillik va ijro etuvchi 
muassasalarini shakllantiradi. S.p. belgilangan tarzda tasdiqlangan dasturi, nizomi va doimiy 
a’zoligi bilan zamonaviy demokratik institutlar shakllanishi davrida (XVIII—XIX asrlar) paydo 
bo‘lgan. Lekin S.p.ga o‘xshash institutlar G‘arb va SHarqda qadimdan mavjud bo‘lgan. Afina 
geteriylari, Rim optimat va populyarlari antik davrda siyosiy partiya vazifalarini bajarishgan. 
Sanoatlashtirish davrlariga qadar siyosiy partiyalarning universal shakli klanlar va maxfiy 
tashkilotlar edi. Klanlar asosan qarindoshlik aloqalari bilan bog‘langan kishilardan iborat edi 
(Yorklar va Lankasterlar — o‘rta asrlar Angliyasida; alaviylar («Ali partiyasi»), — o‘rta asrlarda 
Arabistonda); Osiyo davlatlarida hozirgi kunda ham qarindoshlik va yurtdoshlik prinsiplarining 
S.p.ning shakllanishi va faoliyat ko‘rsatishida ahamiyati katta. Agar partiya muxolifat 
xususiyatiga ega bo‘lsa, demokratik muassasalar rivojlanmagan sharoitda maxfiy tashkilot 
xususiyatlariga ega bo‘lib qoladi (mas., Evropada masonlar tashkilotlari, islom dunyosida 
ismoiliylar tashkilotlari). Ayrim vaqtlarda bu S.p. maxfiy tashkilot xususiyatlariga ham ega 
bo‘ladi. O‘zR Konstitutsiyasining bir qancha moddalari partiyalar faoliyati uchun 
konstitutsiyaviy asos bo‘lib xizmat qiladi. S.p. tashkil etish huquqi Konstitutsiyaning 34-m.sida 
mustahkamlangan. Konstitutsiyaning S.p.ga uyushish, S.p. ommaviy harakatlarda ishtirok etish 
huquqlariga egaligi, ozchilikni tashkil etuvchi muxolifatni S.p.dagi huquqlari to‘g‘risida so‘z 
yuritilgan «Jamoat birlashmalari» bobida (8-bob) siyosiy partiyalar ro‘yxatdan o‘tkazilishi 
zarurligi qayd etiladi. Konstitutsiyada, shuningdek, S.p.ning Konstitutsiyaga qarshi xatti-
harakatlari taqiqlanadi (57-m.) S.p.ga nisbatan davlatning huquqlari (58-m.), partiyalarga a’zo 
bo‘lish ixtiyoriyligi (59-m.), demokratik faoliyat va moliyaviy ta’minlanish manbalari (60-m.), 
ularning faoliyatini to‘xtatish yoki cheklashda umumiy sudlarning vakolatlari xususida ham so‘z 
yuritiladi. Konstitutsiyada O‘zR Oliy Majlisi deputatlari ko‘ppartiyalilik asosida saylanishlari 
ta’kidlanadi. Siyosiy partiyalar o‘z faoliyatlarini amalga oshirishda partiya a’zolarining siyosiy 

---

99 
xohish va irodalarini ifodalaydilar, davlat hokimiyati va boshqaruv idoralarini tuzishda ishtirok 
etadilar. O‘zbekistonda hozirgi kunda rasman ro‘yxatdan o‘tgan va faoliyat ko‘rsatayotgan 
«Adolat», «Xalq demokratik partiyasi», «Fidokorlar» milliy-demokratik partiyasi va «Milliy 
tiklanish» partiyalari mavjud. (3)