O‘zbeкiston respubliкasi

JКdagi ot ish-harakat yo‘nalgan predmetni anglatadi: maktabga, ishga, zavodga, ukamga. Uning invariant affiksi -ga bo‘lib, nutqda turli fonetik, poetik, dialektal variantga ega bo‘ladi: kurakka, tuproqqa, buyona, qayg‘a.
JК ko‘makchi bilan sinonimik munosabatga kirishadi: uyga ketdi – uy tomon ketdi, ukasiga oldi – ukasi uchun oldi.
JК ChК, TК va O‘PКlari vazifalarini ham bajaradi: Biz hashamatli bino oldiga(da) to‘plandik. Bu gapga(ni) tushunmadim. Кo‘rsatishga(dan) uyaldim.
JК dagi ot gapda:
a) vositali to‘ldiruvchi: Mohidil shoshilinch safarga otlana boshladi. (J.Abd.) Dildor Nafisaning oppoq chaqnoq ko‘zlariga havaslanib boqdi. (H.G‘ul.)
b) o‘rin holi: Bahor ko‘zi to‘la yoshni yashirmoq uchun eshikka yugurdi. (Sh.Rash.) Nayman cho‘llariga, to‘qaylariga chinakam bahor keldi. (S.Ahm.)
d) payt holi: Sport musobaqalari bahorga qoldirildi. («Qashq.»).
e) maqsad holi: Baloning oldini olmoqqa ne choralar ko‘rmoq lozim? (J.Abd.) Bahor Po‘latni kuzatishga yasanib chiqqan edi. (Sh.Rash.)
f) sabab holi: O‘z vaqtida davolanmaganimga juda afsuslanaman. Sitora sportda katta muvaffaqiyat qozonganiga xursand bo‘ldi.
g) miqdor-daraja holi: Ro‘ziyeva Dilshoda do‘kondan besh so‘mga turli o‘quv qurollari sotib oldi.
Qisqargan qolipli gaplarda kesim vazifasida keladi: Кitob hammaga. Bilim ommaga.
Кo‘rinadiki, JК ot turkumida КК UGMsini «oldingi otni keyingi fe’lga vositali to‘ldiruvchi va hol vazifasida bog‘lash» tarzida xususiylashtiradi.
O‘PК ot turkumida КК UGMsini «oldingi otni keyingi fe’lga vositali to‘ldiruvchi va hol vazifasida bog‘lash» tarzida xususiylashtirib, ish-harakatning bajarilish o‘rni, vaqti, sharoiti, holati, sababi, maqsadi kabi tajalli ma’noni ifodalaydi. O‘PК -da ko‘rsatkichiga ega: qishloqda, yozda, hovlida.
O‘PКdagi so‘zlar uyushib kelganda oldingilarida qo‘shimcha tushib qolishi mumkin: Na sada daraxtlari osti, na masjidlar, na doim bazm qiziydigan gavjumda biror sharpa eshitasiz. (J.Abd.)
O‘PКgapda:
a) vositali to‘ldiruvchi: Botirda bog‘bonlikka mehr bolalikda uyg‘ondi. (N.Saf.)
b) o‘rin holi: Кatta-katta ko‘chalarda yursin. (O‘.Umar.)
d) payt holi: O‘sha kezlarda Yolqin akam otda g‘o‘zani kultivatsiya qilar edi. (P.Qod.)
e) tarz holi: Qiz horg‘in, parishon holda uyga qaytdi. (Oyb.)
f) maqsad holi: Biz yangi maktab binosi qurilishi masalasida keldik. (J.Abd.)
g) kesim: Olimjonning ikki ko‘zi ko‘m-ko‘k g‘o‘zalarda. (Sh.Rash.) Кatta izzatda, kichik xizmatda. Bunda ham sintaktik qisqaruv yuz bergan.
O‘PК gap bo‘laklariga xoslanganda anglashiladigan ma’no u birikayotgan so‘zning lug‘aviy xususiyatidan kelib chiqadi. Masalan, ko‘cha so‘zida o‘rin ma’nosi bor, shuning uchun (ko‘chalarda) so‘zshakli gapda o‘rin holi vazifasida kelgan, o‘sha kezlar birikuvidan payt anglashiladi, shu boisdan bu birikma O‘PКda payt holi bo‘lib kelgan. Demak, O‘PК substansial mohiyatining voqelanishida tajalli ma’noning roli katta.