O’zbekiston respublikasi transport vazirligi toshkent davlat transport universiteti

Vazifa varianti	Rel’sli zanjir uzunligi, 1 km	1 masofadan qisqa tutashishda kuchlanish,	1 masofadan qisqa tutashishda toki,	2 masofadan qisqa tutashishda Kuchlanishi 𝒌
Rel’sli zanjiri rele uchidagi kuchlanish,
1	1,6	1.25	1.0	0,32	0.55
2	1,7	1.32	1.01	0,33	0.66
3	1,8	1.16	1.02	0,34	0.77
4	1,9	1.45	1.05	0,26	0.11
5	1,3	1.61	1.06	0,28	0.22
6	1,4	1.72	1.5	0,29	0.33
7	1,6	1.83	1.02	0,22	0.44
8	1,9	1.94	1.09	0,23	0.55
9	1,1	1.115	1.08	0,24	0.66
10	1,2	1.126	1.07	0,36	0.77

11	1,4	1.135	1.15	0,38	0.88
12	1,5	1.148	1.25	0,39	0.99
13	1,65	1.159	0,96	0,42	0.99
14	1,75	1.168	0,45	0,43	0.55
15	1,88	1.177	0,20	0,44	0.66
16	1,95	1.185	0,65	0,46	0.11
17	1,35	1.196	0,78	0,48	0.77
18	1,45	1.205	0,30	0,49	0.55
19	1,2	1.216	0,26	0,52	0.66
20	1,72	1.224	0,35	0,53	0.77
21	1,88	1.238	0,40	0,54	0.22
22	1,95	1.248	0,55	0,56	0.33
23	1,36	1.259	0,78	0,58	0.55
24	1,48	1.269	0,80	0,59	0.77

Agar hisob formulalarni differensiallashtirsak va nuqsonlarni hisobga olsak, ma’lum bo’ladiki, rel’sli zanjirni so’nishi ko’payishi bilan o’lchov xatolari ham ko’payadi. Rel’sli zanjirning o’zini so’nishi 1,7 Nep (14 dB) dan oshadigan bo’lsa, unda SYU va QT usulining o’lchov xatosi keskin oshib boradi.

Oziqlantiruvchi uchidan ye va 2e masofadagi qisqa tutashuvda kirish qarshilikni o’lchash yo’li bilan rel’sli zanjirning birlamchi parametralrini aniqlash.
Bu usul bilan birlamchi parametrlarni aniqlashda oziqlantiruvchi uchidan ye masofada rel’sli zanjirda QT qilinadi va U_n hamda I_n qiymatlari o’lchovlaridan RZning kirish qarshiligi aniqlanadi.

^Zкз
_U _н

I



н
 Z_в
th𝑙

Avval QT l masofada qilinib, U_ne va I_ne o’lchanadi hamda RZning kirish qarshiligi aniqlanadi:

^Zкз𝑙
_ ^U н𝑙
^Iнl
 Z_в


th𝑙

Keyin rel’sli zanjirda 2e masofada QT qilinadi, U_n2e bilan I_n2e o’lchanib RZning kirish qarshiligi aniqalanadi:

th2l 


2thl
^Zкз2𝑙
_ ^U н2𝑙
^Iн2𝑙
 Z_вth2𝑙

Ma’lumki,
1  th ²l
unda yuqorida keltirilgan tenglamadan

^Zкз2𝑙
_{ Z} 2th𝑙
^в 1  th²𝑙
_ 2Zкк𝑙 1  th²𝑙
. Bundan


th ²l  (2Z


кзl

• 
  ^Zкз 2l
  

^)Zкз 2l _va

th𝑙 


; Z_в
 ^Zкз𝑙
th𝑙
.

Ikkilamchi parametrlar aniqlangandan keyin birlamchilar aniqlanadi.
Agar bu usulni xatolik tarafidan ko’radigan bo’lsak, unda ikkita QT usuli, qachonki RZning so’nishi 1,7-2 Nep atrofida joylashsa, ya’ni 1,7 Nep (14 dB) dan oshsa, ishlatish maqsadga muvofiq va bu usul yanada ko’proq aniqlik beradi.

1. 
   rasm. Rel’sli zanjirning qarshilik moduli (a) va argument (b) o’lchovlarining nisbiy xatosi.
   

1-
ikk
i QT
usu
li uc hu n;

2-XX va QT usuli uchun.

^Zхх  0,95

^Zкз
Hisoblar shuni ko’rsatadiki, doimiy signal toki ularni 25-75 Gs o’zgaruvchan chastota uchun rel’sli zanjirlarda 1,7 Nep so’nishida Z_xx va Z _KZ modullar nisbati quyidagini tashkil etadi:
Agar bu nisbat  0,95 – unda SYU va QT usuli qo’llaniladi.

Agar bu nisbat  0,95 – unda ikki QT usuli qo’llaniladi.
Demak, ikkita ko’rib chiqilgan usullarni maqsadga muvofiqligini berilgan nisbat kattalikka qarab aniqlash mumkin.
Rel’sli zanjir boshida va oxirida toklarni va kuchlanishlarni o’lchash yo’li bilan rel’sli zanjirlarning birlamchi parametralrini aniqlash.
Bu usulni qo’llashda rel’sli zanjirning uchlarida kuchlanish va toklarni o’lchash zarur, undan tashqari o’zgaruvchan tokni rel’sli zanjir uchun rel’sli zanjir uchlarida tok va kuchlanish orasidagi fazalar surilishi burchagini o’lchash zarur yoki kuchlanishlar orasidagi fazalar surilishi burchagini o’lchash kerak.
Usul rel’sli zanjirning asosiy tenglamalarni (*) qo’llanishda tayangan.
Lekin, rel’sli zanjir uchlari bir-biridan katta masofada joylashgani uchun bu burchaklarni o’lchash katta qiyinchiliklar bilan bog’liq. SHuning uchun bu usul o’zgarmas tokli rel’s zanjirlarida qo’llanishi mumkin.

TO’RTINCHI AMALIY MASHG’ULOT

MASHG’ULOT MAVZUSI
Salt yurish va qisqa tutashuv usuli bilan o’zgaruvchan tokli relsli zanjirning
birlamchi parametorlarini aniqlash

MASHG’ULOT MAQSADI:

Salt yurish va qisqa tutashuv usuli bilan o’zgaruvchan tokli rels zanjirining parametorlarini o’lchash hamda malumotlarni jadvalga qayd etish.

4 - masala

Taklif qilingan usul bo’yicha uzgaruvchan tok rel’sli zanjirda o’lchash usullarini ta’riflang.

Bu usulga tavsif bering va qo’llanish doirasini kursating. Zarur hisob-kitob formulalarini keltiring.
Qo’llaniladigan o’lchash apparaturasini ta’riflang va unga qo’yiladigan tadablarni ko’rsating.
O’zgaruvchan tok rel’s zanjirining birlamchi parametrlarini 4– jadvallarda keltirilgan dastlabki ma’lumotlardan foydalanib, aniqlab bering.

4-jadval. Salt yurish va qisqa tutashish usuli

Vazifa varian ti	Rel’sli zanjir uzunli gi, 1 km	Salt yurishda kuchlanis h kuchlanis h,	Salt yurish da tok,	Salt yurishd a burcha k, 𝑟	Qisqa tutashish da kuchlanis h 𝒌	Qisqa tutashish da tok 𝒌	Qisqa tutashish da burchagi 𝑍 𝑟𝑑
1	1,2	4,5	1,9	5	3,1	5,7	52
2	1,6	4,6	1.2	6	3,1	6,7	65

3	1,7	4,7	1.3	7	3,2	7,7	48
4	1,8	4,8	1.1	3	3,3	8,7	52
5	1,9	4,9	1.4	8	3,4	9,7	63
6	1,3	4,5	1.6	9	3,5	1,7	96
7	1,4	4.1	1.7	5	3,6	2,7	65
8	1,6	4,2	1.8	6	3,7	3,7	78
9	1,9	4,3	1.9	4	3,8	4,7	54
10	1,1	4,4	1.2	1.5	3,9	5,7	21
11	1,2	5.5	1.3	9	4,1	7,7	19
12	1,4	5,1	1.1	6	4,2	8,7	65
13	1,5	5,2	1.4	5	4,3	9,7	34
14	1,65	5,5	1.6	4	4,4	6,7	47
15	1,75	6,5	1.7	8	4,5	5,7	85
16	1,88	7,5	1.8	3	4,6	3,7	96
17	1,95	8,5	1.9	7	4,7	5,7	36
18	1,35	9,5	1.2	6	4,8	6,7	25
19	1,45	1,5	1.3	3	4,9	5,7	14
20	1,2	2,5	1.1	2	5,1	7,7	49
21	1,72	3,5	1.4	9	5,2	4,7	43
22	1,88	4,5	1.6	8	5,3	3,7	51
23	1,95	5,9	1.7	7	5,4	2,7	57
24	1,36	4,8	1.8	5	5,5	1,7	59

Rel’sli zanjirni o’zini so’nish kattaligi bo’yicha o’lchash usuli tanlanadi. Rel’sli zanjirni 1,7 Nep gacha so’nishida salt yurish va qisqa tutashuv usuli qo’llanilishi

tavsiya etiladi, katta so’nishda esa, ikkita qisqa tutashuv usulini ishlatish kerak.

Rel’sli zanjirning oziqlantiruvchi uchda manba bilan bir qatorda ampermetr ulanadi, rel’slar orasida esa – vol’tmetr. Salt yurish (SYU) rejimida yo’l relesi rel’sli zanjirdan uziladi va U_syu va I_syu qiymatlari o’lchanadi.
Ulardan SYU da rel’sli zanjirning kirish qarshiligini ahamiyati hisoblab chiqiladi
_{R } ^Uсю сю _I
сю
1-rasm SYU va QT usulida o’lchash sxemasi.

Qisqa tutashuv (QT) rejimida releni uchida qisqa muddatga qisqa tutashuv qilinadi va U_qt I_qt qiymatlari o’lchanadi.Undan quyidagilar aniqlanadi: